Leesfragment: Hellebaarden

19 juni verschijnt Hellebaarden (Alabardas), de postume, onvoltooide roman van José Saramago in de vertaling van Harrie Lemmens. Wij publiceren voor.

Een klein jaar voor zijn dood op 18 juni 2010, begon de Portugese Nobelprijswinnaar José Saramago, ondanks zijn hoge leeftijd en zwakke gezondheid, toch nog aan een nieuwe roman. Het startpunt was een vraag die hij zichzelf stelde: zou er ooit zijn gestaakt in een wapenfabriek? Artur Paz Semedo, werknemer van zo’n fabriek, wordt na het zien van een film over de Spaanse Burgeroorlog door zijn pacifstische ex-vrouw Felícia bewogen om onderzoek te doen naar het beleid van zijn bedrijf in die tijd. Al gauw ontdekt hij dat dat wel degelijk een moment van onrust en verzet kende.

De roman is nooit voltooid maar in de aanzet is de meesterhand van deze rasverteller onmiddellijk herkenbaar. Hellebaarden is het testament van een stem tegen uitbuiting en machtsgeweld, thema’s die regelmatig terugkeren in Saramago’s oeuvre. Een testament dat tevens een appèl is aan het geweten van de lezer en van iedereen die macht uitoefent.

Onvoltooid maar onmisbaar voor de liefhebbers van De stad der blinden, Alle namen, Het beleg van Lissabon en al die andere magistrale romans van Saramago.

Met een nawoord van Harrie Lemmens en een interview met Pilar del Río, de weduwe van Saramago.

N.B. Lees ook onze voorpublicatie uit Saramago's Bovenlicht.

1

De man heet artur paz semedo en hij werkt al bijna twintig jaar op de factureerafdeling lichte wapens en munitie van de bekende wapenfabriek belona nv, dat is de naam van de romeinse godin van de oorlog, zeggen we er maar meteen bij, want wie beschikt vandaag de dag nog over zulke nutteloze feitenkennis. Toepasselijker kan het trouwens niet. Grote namen op het wereldtoneel van de wapenindustrie zijn natuurlijk krupp en thyssen, maar dit belona, of voluit belona producties nv, geniet een uniek aanzien dat zijn oorsprong vindt in de oudheid, want volgens sommige ter zake bevoegde experts zijn de romeinse legerspullen die je in musea aantreft, schilden, kurassen, helmen, speerpunten en gladii, allemaal afkomstig uit een kleine smidse in trastevere, die naar men destijds beweerde door diezelfde godin van de oorlog daar gevestigd was. Nog niet zo lang geleden stelde een artikel in een tijdschrift voor militaire archeologie zelfs dat enkele onlangs ontdekte resten van een ballista uit die mythische smidse in rome stamden, wat onmiddellijk weerlegd werd door andere wetenschappelijke autoriteiten, die aanvoerden dat in dat verre verleden het geduchte wapen dat later de naam blijde of katapult heeft gekregen nog niet was uitgevonden. Voor wie het wil weten, deze artur paz semedo woont alleen, hoewel hij noch een vrijgezel, noch een gescheiden man noch een weduwnaar is, nee, hij is getrouwd maar hij en zijn vrouw wonen allebei op zichzelf, niet omdat hij dat zo graag wilde, maar omdat zij het had beslist, want als overtuigd en militant pacifiste had ze er niet langer tegen gekund om door haar huwelijkse plicht gedwongen samen te leven met een facturist van een bedrijf dat wapens produceert. Dat gaat gewoon niet samen, had ze destijds uitgelegd. Om die reden had ze ook al haar voornaam veranderd, want oorspronkelijk heette ze berta, naar haar oma van moederskant, maar daar had ze felícia van laten maken, omdat ze niet haar hele leven wilde rondlopen met een toespeling op het beroemde duitse kanon dat tijdens de eerste wereldoorlog parijs van honderdtwintig kilometer ver beschoten had. Maar om terug te keren tot artur paz semedo, hij droomde ervan ooit nog chef facturatie op een van de afdelingen zware wapens te worden, in plaats van te blijven hangen bij het kleine grut van de munitie voor licht materieel waar hij altijd had gewerkt. Die diepgewortelde en niet bevredigde ambitie wordt vooral pijnlijk voelbaar wanneer het bestuur van de fabriek nieuwe modellen presenteert en de werknemers meeneemt naar het testterrein, een woord dat overgebleven is uit een tijdperk waarin wapens een veel kleinere reikwijdte hadden, want tegenwoordig is een echte test onuitvoerbaar. De aanblik van die glimmende kanonnen van allerlei kaliber, luchtdoelgeschut, zware mitrailleurs, mortieren met wijd open muil naar de hemel, torpedo’s, dieptebommen en raketlanceerders van het type stalinorgel, was het mooiste wat het leven hem te bieden had. Opvallend was de afwezigheid van tanks in het assortiment van de fabriek, maar er was al bekendgemaakt dat belona producties nv zich opmaakte om ook die markt te betreden, met een model dat geïnspireerd was op de merkava van het israëlische leger. Ze hadden geen beter voorbeeld kunnen kiezen, vraag het maar aan de palestijnen. Onze man kreeg het steevast te kwaad van die sterke emoties. Op de rand van bezwijming, dat dacht hij tenminste, stamelde hij, Water alstublieft, een glas water, en dat water kwam ook, want zijn collega’s waren er al op voorbereid en schoten hem onmiddellijk te hulp. Het was meer een zaak van zenuwen dan wat anders, artur paz semedo viel nooit echt flauw. Zoals u ziet is de man in kwestie een boeiend voorbeeld van de tegenstelling tussen willen en kunnen.

[...]

© 2014 erven José Saramago, Fundação José Saramago en Porto Editora, Lda.
© 2017 Nederlandse vertaling Harrie Lemmens en Meulenhoff Boekerij bv, Amsterdam
© 2017 nawoord en interview Harrie Lemmens en Meulenhoff Boekerij bv. Amsterdam