De eerste zin van A.M. Homes' Vergeef ons, vertaald door Gerda Baardman en Wim Scherpenisse
11 december 2011Harold Silver kijkt al zijn hele leven op tegen zijn jongere broer George. George is langer, slimmer en succesvoller. Hij heeft een begeerlijke vrouw, twee kinderen en een schitterend huis in een buitenwijk. Maar de historicus en Nixon-kenner Harry weet ook dat George een vreselijk opvliegend karakter heeft. Wanneer George een keer echt de controle verliest, heeft dat zulke verstrekkende gevolgen dat de levens van beide broers een volstrekt andere kant op worden gestuwd. De gebeurtenis zorgt ervoor dat Harold plotseling verantwoordelijk is voor de twee kinderen van zijn broer en dat hij ineens aan het hoofd staat van een eenentwintigste-eeuws gezin. Vergeef ons laat zien hoe iemand zichzelf kan verliezen en weer terug kan vinden en beschrijft op onvergetelijke wijze de kracht van persoonlijke verandering. Het is een grootse, tragikomische roman over familie, toeval en verlossing. Wij vroegen vertalers Wim Scherpenisse en Gerda Baardman de eerste zin toe te lichten.
‘May we be forgiven,’ an incantation, a prayer, the hope that somehow I come out of this alive.
‘Vergeef ons,’ een bezwering, een gebed, de hoop dat ik hier op de een of andere manier levend uit kom.
De eerste zin van May We Be Forgiven (Vergeef ons, zie ook onze recensie) van A.M. Homes zorgde meteen al voor een mailwisseling met de uitgever. Het ging immers om de titel. 'May we be forgiven': mogen wij vergeven worden? Dat wij vergeven mogen worden? Mogen wij vergiffenis ontvangen? Mogen wij vergeving krijgen? Nee, allemaal niks. Het moest een bezwering zijn, een gebed, een smeekbede. Hoe formuleren wij zoiets in het Nederlands?
Wat staat er in de Bijbel, in liturgische teksten, in gebeden? In de American Standard Version van de Bijbel komt de term ‘he/she/they shall be forgiven’ voor op de plaatsen waar de Britse King James Version geeft ‘it shall be forgiven him/her/them’. In de oudere Nederlandse Bijbelversies is dat ‘het zal (…) vergeven worden’. In die oudere versies is er dus telkens sprake van een met name genoemde overtreding die iemand vergeven wordt. In de Nieuwe Bijbelvertaling staat ‘krijgt […] vergeving’. In het Onze Vader heet het ‘vergeef ons [onze schulden]’.
‘Heer, vergeef ons’ en ‘Vergeef ons, Heer’ komen in religieuze teksten veel voor – de mens is immers zondig en moet het opperwezen veelvuldig om vergiffenis smeken. Bij Homes gaat het niet om een specifieke overtreding die vergeven moet worden: de mens blundert – al dan niet met de beste bedoelingen – heel wat af, maar kan vergiffenis vinden in en door ontferming over anderen. De vergiffenis wordt ook niet aan een met name genoemde persoon, godheid of instantie gevraagd, dus ook in die zin is deze bezwering of bede algemener. ‘May we be forgiven’ is eigenlijk nog neutraler dan ‘Vergeef ons’; de Nederlandse formulering veronderstelt een verzoek in de directe rede terwijl de Amerikaanse zin alleen op een verhoopte toestand, een gewenst eindresultaat doelt. In beide gevallen ging het er echter om dat de vergevende instantie en de te vergeven overtreding niet met name genoemd werden. Zo viel de keuze uiteindelijk op ‘Vergeef ons’, wat als bijkomend voordeel had dat het een lekker compacte titel opleverde.
Gerda Baardman vertaalde werk van onder anderen T.C. Boyle, A.S. Byatt, Don Delillo, Jonathan Safran Foer en Yann Martel. Wim Scherpenisse vertaalde onder anderen André Aciman, Nick Davies, Jonathan Franzen en Sarah Hall. Samen vertaalden ze onder anderen A.M. Homes, Michael Chabon en Dave Eggers. Een uitgebreidere toelichting op de vertaling is te lezen op Boekvertalers.nl.
