De eerste zin van Karl Ove Knausgårds Zoon, vertaald door Paula Stevens

N.B. We publiceerden eerder voor uit Vader en bespraken Liefde.

En mild og overskyet dag i august 1969, langs en smal vei ytterst på en sørlandsøy, mellom hager og fjellknatter, enger og skogholt, opp og ned små bakker og gjennom krappe svinger, av og til med trær på begge kanter, som i en tunnel, av og til med havet rett ut, kom en buss kjørende.
Op een zachte, bewolkte dag in augustus 1969 reed een bus over een smalle weg op een eiland in Zuid-Noorwegen, tussen weilanden en rotsen, grasvelden en bosjes door, over lage heuvels en door krappe bochten, soms met bomen aan weerzijden, als een tunnel, soms vlak langs de zee.

De eerste zin

Dit is de eerste eerste zin uit mijn vertaalcarrière waar ik niet alleen mee heb geworsteld - dat doe ik vrijwel altijd - maar die ik letterlijk binnen ben gereden. Ik vind zo’n eerste zin zoals gezegd altijd lastig te vertalen, ik gooi hem zo vaak om en kijk er zo vaak naar dat zelfs een doodnormaal woord als ‘bus’ opeens vreemd lijkt. En de beginzin uit Zoon is er een van de buitencategorie. Knausgård laat meteen zien wat we kunnen verwachten: lange, kabbelende zinnen, lastige constructies – in het Noors komt de bus pas aan het einde van de zin in beeld -  en een uitgebreide beschrijving van het landschap van zijn jeugd.  Omdat je alles in dat landschap voor het eerst zag en omdat je het zo vaak zag, hoef je je ogen maar dicht te doen om het pijnlijk precies en gedetailleerd op te roepen, zegt hij iets verderop in het boek. En dat is precies wat hij doet – 450 pagina’s lang.  Meteen diende het probleem zich aan: hoe ziet dat landschap er dan uit? Bijvoorbeeld, een ‘hage’ is meestal een tuin, maar dat lijkt hier niet waarschijnlijk. Hoe laag is een lage heuvel? En wat is een ‘fjellknatt’ in vredesnaam? Bij lezing van die eerste zin besefte ik meteen dat ik Tromøya, waar de roman zich afspeelt, met eigen ogen moest zien.

Rondlopen in de tekst

Dankzij een reisbeurs van het Letterenfonds  kon ik – op een zachte, onbewolkte dag in augustus 2012 - diezelfde bus pakken en reed ik Knausgårdland binnen. Het was een uitermate onwerkelijke ervaring om opeens rond te lopen in de tekst waarmee ik me maandenlang had opgesloten in mijn werkkamer. Met het boek in de hand volgde ik de omzwervingen van de kleine Karl Ove.   Zijn eigen huis, dat van zijn buurjongetje Geir - bel maar aan, had Knausgård tegen me gezegd, Geirs ouders wonen er nog  - elk heuveltje, bergje, putdeksel en rotsblok dat hij beschrijft was terug te vinden. Ik nam overal foto’s van, vooral van het landschap, maar ook van opritten, brievenbussen, tuinen en drijfsteigers, alles wat maar in het boek voorkwam – en was blij dat niemand de politie belde.

Knausgårdland

Thuis heb ik alle foto’s naast een vergroting van een GoogleEarth satelliet foto geplakt, met lijntjes naar alle plekken en verwijzingen naar de paginanummers uit het boek -  een beetje zoals de kaarten die je wel eens in misdaadseries ziet - zodat ik vanachter mijn computer Knausgårds zwerftochten al vertalend kon volgen. 

Die eerste zin was zo niet alleen het begin van een prachtig, zij het moeilijk te vertalen boek, maar ook het begin van een reis die me dieper in een tekst voerde dan ooit tevoren: nooit heb ik me zo fysiek in een boek gewaand als die zachte, onbewolkte dagen in augustus 2012…

O ja, en wie ook Knausgårdland binnen wil rijden: pak bus lijn 3 vanuit Arendal naar Tromøya, uitstappen bij de Coop (in Zoon de B-Max), de eerste halte op het eiland...

Paula Stevens vertaalt uit het Noors. Voor haar vertaalouvre won ze de Amy van Markenprijs 2010, en werd ze in 2006 in Noorwegen benoemd tot commandeur in de Koninklijke orde van verdienste. Stevens heeft in haar bijna dertigjarige carrière meer dan vijftig Nederlandse vertalingen vanuit het Noors op haar naam gezet. Zij heeft werk van vele bekende schrijvers vertaald, waaronder Knut Hamsun, Herbjørg Wassmo, Jan Kjærstad, Lars Saabye Christensen, Erlend Loe, Per Petterson, Johan Harstad, Roy Jacobsen en Knut Faldbakken.