De eerste zin van De laatste dingen van Jenny Offill, vertaald door Roos van de Wardt

‘Once,’ my mother said, ‘there was no true darkness. Even at night, the moon was as bright as the sun. The only difference was that the light was blue. You could see clearly for miles and miles and it was never cold. And this was called twilight.’
‘Why twi?’ I asked.
‘Because it rhymes with sky,’ my mother said.
‘Vroeger’, zei mijn moeder, bestond er geen echte duisternis. Zelfs ’s nachts was de maan net zo helder als de zon. Met als enige verschil dat het licht blauw was. Je kon kilometers ver kijken en het was nooit koud. En dit werd schemering genoemd.’
‘Waarom scheme?’ vroeg ik.
‘Omdat het op hemel lijkt’, zei mijn moeder.

Kinderachtig

Net als in haar tweede roman Verbroken beloftes lukt het Jenny Offill schijnbaar moeiteloos om een belevingswereld neer te zetten waar je je ogenblikkelijk in kan verplaatsen. In De laatste dingen is deze wereld alleen wel die van een achtjarig meisje, Grace, waardoor de lezer die wereld ook door de ogen en het bewustzijn van een achtjarige beleeft.

Het vertelperspectief heeft nergens tot gevolg dat het verhaal kinderachtig wordt; het heeft juist een heel krachtig effect. Wel moest ik de woordkeus in het oog houden, want wat zeggen zeven- en achtjarigen wel of niet, afgezien van wat ze nazeggen? Neem bijvoorbeeld ‘Why twi?’ Een kind zal het woord twilight waarschijnlijk wel kennen, maar als je moeder een uitleg geeft waardoor het een voorvoegsel bij light lijkt te worden, is dit een hele logische vraag. Light betekent iets, twi niet. Nu kon ik in de vertaling wel proberen om het lichtaspect te behouden, maar dan had het iets als ‘schemerlicht’ moeten worden. Uiteindelijk zeggen we in het Nederlands doorgaans ‘schemering’, dus heb ik ervoor gekozen hier op voort te borduren. Een ‘ring’ roept voor een kind natuurlijk geen vragen op, maar in deze context wel, want wat is een ‘scheme’? Helaas ging de ‘twi-sky’-rijm van het origineel verloren, maar ‘scheme’ komt qua klank dicht genoeg in de buurt van ‘hemel’ om Anna er een plausibele uitleg aan te laten geven.

Wat is waar?

Terwijl de lezer stukje bij beetje doorkrijgt wat er aan de hand is, gaat Grace helemaal mee in de fantasie en avonturen van haar moeder. De openingszinnen zijn kort, maar wel typerend voor het verhaal. Anna, de moeder van Grace, vertelt haar dochter verhalen, heel veel verhalen, sommige echt en sommige verzinsels, maar allemaal lijken ze even aannemelijk. En het is aan de lezer om uit te maken wat waarheid is, want voor Grace is er geen enkele reden om te twijfelen aan haar moeders woorden. Grace’ lievelingsboek is De encyclopedie van het onverklaarbare,haar moeder geeft haar thuisonderwijs aan de hand van de kosmische kalender en in hun vrij tijd proberen ze het monster uit het meer op de foto te krijgen.

Leerzaam

Een van de leukste dingen aan het lezen, vertalen en ook controleren van Offills werk is dat je er ontzettend veel van opsteekt, want haar romans zitten boordevol wetenschappelijke feitjes. De kosmische kalender wordt helemaal afgewerkt (kosmos en het universum komen ook weer terug in Verbroken beloftes) en er zit een buitengewoon leerzaam wetenschappelijk kinderprogramma in het boek. Een van de opvallender wetenswaardigheden en koren op de molen in de eeuwige strijd tussen Grace’ vader en zijn tweelingbroer: mieren zijn afgezien van de mens de enige wezens die ‘vee’ houden, iets wat me in een andere vertaling ook van pas kwam.

Roos van de Wardt vertaalde onder andere werk van Nick Hornby, Stephen Chbosky, Kate Tempest, Sam Byers [lees Van de Wardts toelichting], Evie Wyld [toelichting] en Sally Gardner. Binnenkort verschijnt Ethan Canins Handboek van een twijfelaar, de tweede roman de ze samen met Astrid Huisman heeft vertaald. Het mierenfeitje en vele andere dierenweetjes zijn terug te vinden in Maja Säfströms prachtig geïllustreerde Wonderbaarlijke feiten over dieren.