De eerste zin van Mano Bouzamours Samir, genannt Sam, vertaald door Bettina Bach

Moeder Maria vol genade, ik ben aangenomen op het Hervormd Lyceum Zuid, godverdomme, hé.

Dit is de eerste zin van Mano Bouzamours debuut De belofte van Pisa en meteen zit je als lezer in de sfeer van het gehele boek en meen je de verteller te kennen. Althans, je hoort hem heel duidelijk praten. De eerste paar woorden zijn ontleend aan het Weesgegroet, een van de belangrijkste gebeden in de katholieke kerk. Hierop volgt de feitelijke informatie, de toelating tot het Hervormd Lyceum. Vervolgens eindigt de zin met een vloek en een aanroep.

Allitereren en vloeken

Interessant vond ik vooral dat het gebed niet letterlijk geciteerd wordt, want dat is: '(Wees gegroet,) Maria vol van genade.' Door de samentrekking 'vol genade' zit je meteen in jeugdige spreektaal. In het Duits begint het gebed met: '(Sei gegrüßt,) Maria voll der Gnade.' Ook daar ontbreekt dus het woord 'moeder'. Voor de vertaling was het zaak de alliteratie - Moeder Maria - te handhaven, ten eerste omdat dit de eerste alliteratie in een roman vol alliteraties is en ten tweede om ritmische redenen. Mijn oplossing is 'voll der Gnade' samen te trekken tot 'voller Gnade' wat net als in het origineel veel meer van deze tijd is. Om het ritme en de alliteratie over te brengen koos ik voor een woord dat in een gebed eigenlijk niets te zoeken heeft, namelijk de aanroep: 'Mann', en het werd: 'Mann, Maria voller Gnade.' Tegelijkertijd is dit de aanroep die in het Nederlands aan het einde van de zin staat: 'hé'. Ik heb ook overwogen om de aanroep 'Mann' aan het einde van de zin neer te zetten, maar dan zou het begin van de zin niet allitereren. En als je in het Duits alleen het woord 'Mutter' aan Maria zou toevoegen zou de verteller overkomen als iemand die zijn taal niet beheerst. In het Duits klinkt 'Maria, Mutter Jesu' of 'Maria, Mutter Gottes' de lezer bekender in de oren dan de in het Nederlands gebruikelijke combinatie 'Moeder Maria'- en vanwege het ontbreken van de alliteratie was deze Duitse variant voor mij geen optie.

De feitelijke informatie in het middengedeelte van de zin heb ik ietwat ingekort door van het Hervormd Lyceum Zuid, dat elke Amsterdammer (zo niet elke Nederlander) wel kent, gewoon 'Gymnasium' te maken. Dat het om het chique, elitaire Hervormd Lyceum Zuid gaat kan op een later tijdstip ingevoerd worden, want de voornaamste functie van deze eerste zin is de lezer meteen te grijpen. Vandaar dat dit gedeelte van de zin werd: 'ich darfs auf Gymnasium.'

En de vloek, tenslotte, is even gebruikelijk als 'godverdomme', maar laat God achterwege: verdammt noch mal. De eerste Duitse zin luidt dus: 'Mann, Maria voller Gnade, ich darfs aufs Gymnasium, verdammt noch mal.'

Bettina Bach vertaalde werk van Tommy Wieringa, Jan Siebelink, Arjan Visser, Vrouwkje Tuinman, Jowi Schmitz, Benny Lindelauf en Miek Zwamborn.