De eerste zinnen van Jaap Robbens Birk, vertaald door Birgit Erdmann

In mijn tong jeukten mieren, mijn voeten waren zwaar. Ik stond in mijn zwembroek en met de handdoek om mijn schouders bij de achterdeur. Mama was de keuken binnengekomen, maar had me nog niet aangekeken.
Auf meiner Zunge krabbelten Ameisen. Meine Beine waren schwer. In Badehose und mit dem Handtuch um die Schultern stand ich an der Hintertür. Ohne mich anzusehen, war Mama in die Küche gekommen.

Ik begon ermee gewoon te vertalen wat er stond. Wat stond er? 'De mieren jeukten nog in de tong, de voeten waren nog zwaar en mama was nog de keuken binnengekomen, maar had de jongen niet aangekeken.' Dat werd in eerste instantie: 'In meiner Zunge juckten Ameisen. Meine Füße waren schwer. In Badehose und mit dem Handtuch um die Schultern stand ich an der Hintertür. Mama kam in die Küche, hatte mich aber noch nicht angesehen/sah mich aber noch nicht an.'

Na wat meer over de passage te hebben nagedacht, besloot ik te kiezen voor 'auf meiner Zunge krabbelten Ameisen': de mieren kruipen bij mij op de tong. Dat versterkt het beeld. Als lezer voel je meteen het gekriebel van de mieren. En voeten zijn in Duitsland niet 'zwaar', maar 'dik' of 'gezwollen'. Dat was niet wat Jaap Robben bedoelde, dus nu heeft Mikael zware benen, schwere Beine, als na een lange dag, een lange wandeling, na een inspanning.

Maar de moeilijkste zin was de laatste: 'Mama was de keuken binnengekomen, maar had me nog niet aangekeken.' Hoezo kiest de auteur hier ineens voor de voltooid verleden tijd?

VVT

Goed, ik had het boek natuurlijk gelezen, dus ik wist dat mama wel vaker niet opkijkt en niet praat als ze boos is. Maar in deze eerste zinnen weet de lezer dat nog niet. Hier kan geen sprake zijn van een 'Vorzeitigkeit'. Ik neem daarom aan dat de auteur het boze gevoel wilde overbrengen, wilde laten zien dat de moeder kwaad is. Anders had hij wel gekozen voor de onvoltooid verleden tijd en geschreven: 'Mama kwam de keuken binnen, maar keek mij niet aan.' Dat heeft hij niet gedaan! En dan het 'nog niet'; ze had het wel kunnen doen, dus ze weet dat de jongen bij de deur staat. Daarom ging ik op zoek naar een andere oplossing, een nieuwe zinsconstructie: 'Mama war in die Küche gekommen, ohne mich anzusehen. ' Maar die zin loopt leeg als een ballon. Uiteindelijk werd het dus: 'Ohne mich anzusehen, war Mama in die Küche gekommen.'

Dat is een vaststelling. Mikael heeft door dat ze weet dat hij er staat, maar hij merkt ook dat ze hem niet aankijkt. Ze is boos omdat hij zo laat naar huis is gekomen, en wat haar nog bozer maakt is het feit dat zijn vader er nog steeds niet is.

In deze drie zinnen staat de tragedie die hun leven voortaan bepaalt en vergiftigt, eigenlijk al beschreven. De sfeer die het hele boek doordringt, wordt in de eerste zinnen al geschapen.

Birgit Erdmann vertaalt fictie, non-fictie en kinder- en jeugdboeken. In 2015 verscheen haar Duitse vertaling van Sleuteloog van Hella Haasse, met als titel Das indonesische Geheimnis. Kijk voor meer vertalingen op haar website.