Paul van der Lecq over het vertalen van Matthew Weiners Heather, volmaakt

N.B. Eerder lichtte Paul van der Lecq de vertaling van Vertrouwde en vreemde dingen (Known and Strange Things) van Teju Cole toe.

Een bevoorrecht leventje

In Heather, volmaakt komen deze twee wel zeer uiteenlopende milieus met elkaar in aanvaring. Het gezin Breakstone (vader, moeder en dochter Heather) leidt een bevoorrecht leventje aan de West Side van Manhattan. Materieel ontbreekt het de drie leden van het gezin aan niets, maar hun onderlinge relatie vertoont wel wat haarscheurtjes en ze lijken elk op hun eigen manier gebukt te gaan onder de leegte van hun weelde.

Daartegenover staat Robert Klasky, een jonge knul uit wat we een ‘kansarm’ milieu noemen. Hij is geboren en getogen in New Jersey, heeft zijn vader nooit gekend, zijn moeder is een junkie die hem stelselmatig verwaarloost en hij ontwikkelt al op jonge leeftijd psychopathische trekjes. Als hij eenmaal met het gezin Breakstone kennismaakt en zijn zinnen heeft gezet op de dochter des huizes, kan een drama niet uitblijven.

Schijnbaar neutraal en afstandelijk

Een modern noodlotsdrama, waarvan het karakter nog eens wordt benadrukt door de paradoxale schrijfstijl: schijnbaar neutraal en afstandelijk, maar met personages die beurtelings van binnenuit worden beschreven en geheel en al in de ban zijn van hun eigen koortsachtige hersenspinsels. De lange zinnen lijken alle kanten op te gaan, maar dragen eraan bij dat de spanning almaar verder oploopt. Elke alinea is een miniatuurtje waarin we telkens flarden van gedachten opvangen, gedachten die van zichzelf al onbestendig van karakter zijn, ingegeven door wisselende en tegenstrijdige emoties.

Laat ik een voorbeeld geven van zo’n alinea. Het peperdure appartementencomplex van de familie Breakstone in Manhattan wordt verbouwd en de chaos die dat veroorzaakt werkt alle gezinsleden op de zenuwen. Karen Breakstone vindt dat de komende verjaardag van haar tienerdochter daar niet onder hoeft te lijden en maakt plannen voor een etentje buitenshuis:

Two weeks into construction Karen began planning for Heather’s fourteenth birthday, which included many unnecessary trips to various bakeries and restaurants for firsthand inspection. Upon making reservations at two different spots, she texted her daughter to ask if she preferred French or Italian for her birthday dinner. A few minutes passed and Karen realized that she wasn’t going to get an answer for a long time and she began walking down Lexington Avenue at a brisk pace composing other texts in her head about how she had made a reservation for four so that a friend could join and how they couldn’t eat at the house because of the dust and how she didn’t want to celebrate anything in there and what else could she say, it was Heather’s goddamn birthday, was Heather coming to dinner or not?

Veel in deze alinea blijft onbenoemd. Karen Breakstone is een gefrustreerde vrouw: ze verkeert in de rijkste kringen, maar voelt zich minderwaardig, heeft nauwelijks vrienden en kan nog maar weinig liefde opbrengen voor haar ietwat sullige man. De enige die haar door de jaren heen troost heeft geboden, is haar beeldschone, volmaakte dochter die door iedereen de hemel in wordt geprezen. Toen Heather klein was, waren moeder en dochter twee handen op één buik, maar nu begint die dochter steeds meer puberaal gedrag te vertonen: ze zegt dagenlang geen woord en wil niets liever dan zich onttrekken aan het bemoeizuchtige gebedel om aandacht van haar eenzame moeder.

Een impulsieve, maar onontkoombare gedachtegang

Als vertaler volg ik de loop en de cadans van de lange zinnen, maar ik wil ook graag die emotionele lading overbrengen. De genoemde alinea begint met een moeder die vol goede moed plannen maakt voor de verjaardag van haar dochter, maar dan vindt er een omslag plaats – ‘Karen realized that she wasn’t going to get an answer for a long time’ – en ontaardt haar goed bedoelde, liefdevolle voornemen in een bittere, kleinzielige tirade.

Toen de bouwwerkzaamheden twee weken aan de gang waren, begon Karen plannen te maken voor Heathers veertiende verjaardag, wat gepaard ging met de nodige nutteloze tochtjes naar allerlei bakkerswinkels en restaurants om zelf poolshoogte te nemen. Ze reserveerde bij twee gelegenheden een tafeltje, waarna ze een sms aan haar dochter stuurde met de vraag wat ze liever wilde eten met haar verjaardag, Frans of Italiaans. Toen een paar minuten waren verstreken, drong tot Karen door dat het wel eens lang zou kunnen duren voordat er een antwoord kwam, waarna ze in straf tempo over Lexington Avenue begon te lopen en in gedachten het ene na het andere sms’je schreef, dat ze een tafeltje van vier had gereserveerd en er dus een vriendin meekon, dat ze vanwege het stof niet thuis konden eten en dat het ook geen plek was om iets te vieren en wat kon ze er verder nog van zeggen, het was godverdomme Heathers verjaardag, dus wilde ze nog met hen uit eten of hoe zat dat?

De impulsieve, maar onontkoombare gedachtegang komt hopelijk ook in het Nederlands goed tot haar recht, zodat je als lezer daadwerkelijk even het gevoel hebt in de huid te kruipen van de moeder. Kleine idiomatische aanpassingen aan het Nederlands (bouwwerkzaamheden die ‘aan de gang’ waren, ‘poolshoogte nemen’, ‘dat het weleens lang zou kunnen duren’) zijn bedoeld om een bijdrage te leveren aan het spontane, ongedwongen karakter van haar gedachten. Karens laatste woorden (‘hoe zat dat?’) lijken in het Nederlands wat sterker te zijn aangezet dan in het Engels, maar die vrijheid heb ik me veroorloofd als bijdrage aan de onontkoombaarheid van haar frustraties.

Wat in deze alinea gebeurt, gebeurt ook in het boek als geheel: de personages zijn niet ‘uit één stuk’, maar per definitie grillig en onberekenbaar. Onder invloed van toevallige gebeurtenissen kunnen gevoelens en gedachten van het ene op het andere moment omslaan en ontsporen. Er dreigen hoog oplopende confrontaties, hoewel ze soms ook gewoon uitblijven. Het lot laat zich niet sturen en op een dag kan het zomaar ineens toeslaan.

Paul van der Lecq vertaalde onder andere werk van Teju Cole, Harry Parker, Brian van Reet, Julia Blackburn, Donna Tartt, Graham Swift, Edith Pearlman, Julian Bell, Geoff Dyer en William Maxwell.