Recensieoverzicht: Astrid Roemer, Frans de Waal, Peter Ackroyd, Laurent Binet (de week van 28 april 2016)

Oudere afleveringen van deze rubriek zijn te raadplegen in ons archief. Ook de Vlaamse kranten en weekbladen worden, elke maandag of dinsdag, opgenomen in het overzicht, met dank aan Johan Eeckhout. De titels verwijzen naar de fysieke boeken; tussen rechte haken staan e-books, gebonden en oorspronkelijke edities, en redactionele items op Athenaeum.nl.

'Dat ik een boek heb kunnen schrijven over iets waar ik eerst geen vat op kon krijgen, dat is voormijzelf een gigantische overwinning. Ik heb geprobeerd niets dan de waarheid op te schrijven, ook al gebeuren er nog steeds dingen die ik niet begrijp,' bekent Astrid Roemer aan Pieter van den Blink over haar memoires Liefde in tijden van gebrek [e-book]. Ook in Letter & Geest een essay van Judith Spiegel over Arabische persvrijheid, dat ook in Blad voor de mond. Persvrijheid wereldwijd [leesfragment] verschijnt.

Janita Monna bespreekt Peter van Liers Laaglandse remedies ('Wat de dichter-filosoof Van Lier doet is haast een parallel proces: in taal, in zeer zorgvuldig gekozen en op de pagina geplaatste woorden, krijgt de Hollandse polder opnieuw gestalte.') en Jaap Goedegebuure herontdekt Josepha Mendels. Haar plek in 'het literaire schimmenrijk' is onrechtvaardig (oordeel zelf en lees Je wist het toch [e-book]), en Sylvia Heimans' biografie [e-book] dan ook terecht. 'Het is de verdienste van biografe Heimans dat ze die spanning [tussen oorlogsverleden en de vlucht in het schrijven] zichtbaar heeft weten te maken in het verhaal van Josepha Mendels' leven.'

Vrouwkje Tuinman las Catherine Laceys debuut Niemand is ooit verloren ('wel een vermakelijke roadtrip' dankzij 'de wonderlijke manier van kijken, zwarte humor en geheel eigen logica van de hoofdpersoon'), beeldboek van de week is 'Hadden we maar dezelfde taal gesproken', Wil Rouleaux prijst Heinz Reins De slag om Berlijn [e-book] ('een belangrijk boek en tijdsdocument dat terecht aan de vergetelheid is ontrukt'), en Sanne van Heijst licht haar boek Philips-meisje van Kamp Vught. Haar levensverhaal toe.

Deborah Lipstadt doet in De geschiedenis ontkend e-book] verslag van haar juridische strijd met holocaustontkenner David Irving. 'Een indrukwekkend, maar vooral ook naargeestig boek,' vindt Co Welgraven. Elias van der Pligt las Rosemary Sullivans De dochter van Stalin [e-book | Stalin's Daughter] ('Door dit soort inkijkjes in egodocumenten geeft Sullivan een levendige karakterschets van haar hoofdpersoon.'), Harriët Salm Mike Nicols Killer Country [e-book] ('Het hoge niveau van het eerste deel van deze driedelige serie [...] houdt Nicol moeiteloos vast.'), Elke Geurts Elizabeth Strouts Ik ben Lucy Barton [e-book | My Name is Lucy Barton] ('Het breekbare proza van Strout lezen, werkt instant troostend.') en Bas Maliepaard ten slotte Hans Hagens Yuna's maan ('Het boek is niet alleen in die zin een lofzang op de vertelkunst, ook het verhaal zelf is dat.').

De boekrecensies van Trouw verschijnen elke zaterdag in Letter en Geest, en zijn voor abonnees te raadplegen op trouw.nl. Trouw is te koop bij het Nieuwscentrum.

'Alle schrijvers lezen en de meeste doen het om te kunnen schrijven. Het beroepsrisico is dat er heel soms een boek tussen zit dat je verlamt. En zo bleef deze schrijver verbijsterd en vloekend achter, terwijl de lezer in hem juichend een rondje door de kamer rende,' besluit Ivo Victoria zijn essay over Georges Perecs Het leven een gebruiksaanwijzing, dat deze week weer beschikbaar komt.

Arjan Peters bespreekt in zijn column Dienstbaar tot het einde Brieven van en aan Elisabeth Couperus-Baud (1923-1958), en Ranne Hovius legt Erik Rozings 'vlot geschreven' debuutroman De psychiater en het meisje [e-book | leesfragment] naast Zeger van Herwaardens 'buitengewoon mooie autobiografische roman' Inrichting [e-book], die beide een inrichting portretteren.

Erik van den Berg over Neil MacGregors Shakespeare's rusteloze wereld [e-book] ('Het Shakespearejaar 2016 heeft meer in petto, maar met deze even toegankelijke als erudiete Shakespeare for the masses is het eerste hoogtepunt binnen.'), Hans Bouman over Hanya Yanagihara's Een klein leven [e-book | A Little Life | leesfragment] ('Een klein leven onderwerpt wie het ter hand neemt aan een snijdende leeservaring. Telkens als je denkt: nu kan het niet erger, doet Yanagihara er nog een schepje bovenop. En net als je je de voyeur van geweldsporno dreigt te gaan voelen, besef je: wat is er treffender dan dat deze roman mij bijna net zo murw maakt als de hoofdpersoon?'), en Marcus Werner over Edward Wilsons De halve aarde ('Jammer is het dat Wilson iets te vaak herhaalt hoe andere evolutiebiologen het mis hebben. Half Earth kun je zien als een bevlogen pleidooi voor het beschermen van al die prachtige natuur, met zijn soms zulke fascinerende samenlevingsvormen.').

Wim Bossema looft Alfred Birneys 'meesterlijke roman' De tolk van Java [e-book] ('Vanaf de allereerste zin, die meer dan een pagina lang aanhoudt in een koortsachtig tempo, grijpt de autobiografische roman De tolk van Java door Alfred Birney de lezer bij de strot.') en Aleid Truijens heeft ook al vier sterren over voor Joakim Garffs Søren Kierkegaard ('Het klinkt gek, maar dit kolossale boek is een pagetuner. [...] Garff heeft een luchtige, elegante stijl, strooit met grapjes, ironische terzijdes en cliffhangers. Die zeer leesbare stijl heeft het boek althans in deze vertaling. Kierkegaards eigen puntige, sarcastisch en snoeihard polemische stijl leren we uit de vele citaten kennen. Beide stemmen maken het allerminst een straf om dit boek te lezen.').

Patrick van IJzendoorn dan interviewt Sebastian Faulks naar aanleiding van het verschijnen van Waar mijn hart ooit klopte [e-book | Where My Heart Used to Beat | recensie]: 'Het is een roman over de twintigste eeuw, een eeuw van waanzin, maar het is ook een opsomming van mijn eigen werk. Mijn eerste zes romans gingen over wie we zijn en de volgende zes boeken over wat we zijn. Het is een wonder dat het zo dun is gebleven.'

Korte besprekingen:

• Clara van de Wiel over Jack Lynch, You Could Look It Up: The Reference Shelf From Ancient Babylon to Wikipedia ('dit is geen sexy onderwerp. Ten onrechte, bewijst hij. Want juist het ordenen, structureren en sorteren van kennis zorgde voor vooruitgang')
• Jan Luijten over Mirna Funks Winternabijheid [e-book | Winternähe | leesfragment] ('goed geschreven en rijk aan gebeurtenissen. Funk slaagt erin de lezer mee te slepen in dit turbulente leven en sympathie te ontwikkelen voor de geplaagde Lola')
• Ellen de Visser over Arend Hulshofs Rijpstra's ondergang. Het lot van een burgemeester in oorlogstijd [e-book] ('Het particuliere verhaal van één burgemeester in oorlogstijd wordt zo een illustratie van het gedrag van zoveel anderen tijdens de bezetting: geen zwart of wit maar grijs, uit strategie of lijfsbehoud.')
• Marcel Hulspas over Mark Schalekamps Dit is Europa e-book] ('Veel interessants hebben de geïnterviewden niet te melden. Daarbij zijn de interviews zó verknipt dat er geen echte portretten ontstaan.')
• Maria Barnas over Bernard Wesseling, & de dag ligt open als een ei in zijn gebroken schaal [e-book] ('Wesseling observeert vanuit een onderhuids verlangen de werkelijkheid op onregelmatigheden en uitzonderingen te betrappen.')

De boekrecensies van de Volkskrant verschijnen elke zaterdag in Sir Edmund, en zijn te raadplegen op volkskrant.nl/boeken - een selectie is slechts voor abonnees toegankelijk. De Volkskrant is te koop bij het Nieuwscentrum.

De Morgen Boeken publiceert de rede die Marc Didden bracht op de boekpresentatie van Een schilder in Parijs, de biografie over Henri Evenepoel door Eric Min. De reportage van Rob Gollin over schapenboer James Rebanks, auteur van Het herdersleven [e-book] stond eerder in de Volkskrant, net als Peter Swanborns recensie van De jongen die het paard van Attila stal van Iván Repila.

Zijn leven lang was Elias Canetti geobsedeerd door de dood en maakte hij er aantekeningen over maar Het boek tegen de dood [leesfragment] kreeg hij nooit voltooid.  Die koppige hulde aan het leven verschijnt nu als Privédomein en is volgens Jonas Mortier ‘een monument van levenslust’. De schaduw van de eunuch [e-book] is een roman die Jaume Cabré twintig jaar terug publiceerde, maar Annick Vandorpe is verheugd dat de roman alsnog is vertaald.  Immers, Cabré ‘dwingt ons tot reflectie over de levenskeuzes waarvoor we worden gesteld [...] en toont zich een bezield verteller met een fluwelen pen’. 

De zevende functie van taal [La septième fonction du langage | recensie] van Laurent Binet ontlokte Dirk Leyman af en toe een brede glimlach. ‘Een antiserum tegen al dat serieux in de Franse literatuur’ kortom, al haalt de auteur van HhhH er wel de ‘ hele postmodernistische trukendoos’ bij.

De signalementen uit ‘In een notendop’

• Bij mij op de maan [Russische Bibliotheek-uitgave], de door Robbert-Jan Henkens bijeengebrachte Russische kindergedichten en nonsensverzen
• Dertien manieren van kijken [Thirteen Ways of Looking van Colum McCann
• Nieuwe lusten [e-book], de door H. M van den Brink verzamelde verhalen van 22 schrijvers over De tuin der lusten van J Bosch.
• Pellegrina, een Italiaanse wielerbedevaart van Robert Jan van Noort en Lidewey van Noord
• Slimmer, sneller, beter [e-book] over productiviteit op het werk van Charles Duhigg
• Verbonden. Hechting en liefde van de Amerikaanse psychiaters Armir Levine en Rachel Heller

De boekrecensies van De Morgen verschijnen elke woensdag in de bijlage Boeken. De Morgen is ook te koop - op dezelfde dag - bij het Nieuwscentrum.

In De Standaard der Letteren prijst Jeroen Overstijns Adams Johnsons verhalenbundel Als het lot lacht [e-book | Fortune Smiles]. De gelauwerde Amerikaan ‘plaatst zijn personages in gruwelijke situaties of zadelt ze op met gruwelijke karakter’, schrijft Overstijns die in de gitzwarte bundel ‘de troost van de herkenbaarheid’ vond.

Filip Huysegems wisselt van gedachten met Frans de Waal over de kern van zijn boek Zijn we slim genoeg om te weten hoe slim dieren zijn? [e-book | Are We Smart Enough to Know How Smart Animals Are?]: kunnen dieren de sprong maken naar een principiële moraal. ‘Ik sluit niet uit dat als op een dag chimpansees of dolfijnen een voorspoedig rijk uitbouwen, ze ook hun morele basis zullen uitbreiden,’ stelt de primatoloog. Aansluitend daarbij bespreekt Geerdt Magiels Animal madness, een studie over gekte in dieren door wetenschapshistorica Laurel Braitman.

VRT-radioman Dré Peremans is de geknipte persoon om het leven van Wannes Van de Velde op te tekenen, Peter Vantygham las de biografie Wannes. Hier is hem terug, een evocatie van het ‘boeiende, kwestbare leven van een van onze grootste zangers’. In ‘Blikvanger’ neemt Jan Desloover het fotoboek Daido Moriyama in Color door en Rwanda-kenner Filip Reyntjes vraagt aandacht voor Bad news: Last journalists in a dictatorship waarin Anjam Sundraman de moeilijke situatie schetst van journalisten onder het regime van president Kagame.

Door de associatie met zijn ‘kolderieke evergreen’ De Witte is het beeld dat we hebben van Ernest Claes te mild, dat stelt Peter Jacobs nog maar een vast door het lijvige Ernest Claes. De biografie van een heer uit Zichem van Bert Govaerts. Die laat zien hoe Claes net niet voluit collaboreerde en zich tot eigen frustratie vastliep in de heimatliteratuur maar er wel ten volle de commerciële vruchten van plukte. Daarnaast uit Jacobs zijn tevredenheid over de heruitgave van Claes’ tijdgenoot Stijn Streuvels’ Leven en dood in de ast [e-book], ‘een novelle die de tand des tijds grandioos heeft doorstaan’.

En Michel Leen is ontgoocheld over En de zwakken ondergaan wat ze moeten ondergaan? [e-book], waarin Yanis Varoufakis pleit voor een socialer Eurpa en de onvolkomenheden van de euro bekritiseert, ‘niet de memoires waar we op hoopten’.

De boekrecensies van De Standaard verschijnen elke vrijdag in de bijlage De Standaard der Letteren. De Standaard is ook te koop - op dezelfde dag - bij het Nieuwscentrum.

Van Ewoud Kieft deze week een stuk over Nicholas Stargardts De Duitse oorlog [e-book] en Kind, beloof me dat je de kogel kiest van Florian Huber [e-book]. 'Zowel Stargardt als Huber schrijven invoelend over hun hoofdpersonen, zonder hun keuzes te vergoelijken of te relativeren, en zonder de grote historische vraagstukken uit het oog te verliezen, zoals in de Nederlandse "literaire geschiedschrijving" vaak gebeurt. Beiden bedrijven literaire geschiedschrijving in de ware zin des woords: mensen tonen in al hun gelaagdheid en innerlijke tegenstrijdigheid,' aldus Kieft. Philippus Zandstra sprak daarnaast met Michael Muhammad Knight, wiens Taqwacore onlangs in Nederlandse vertaling verscheen [leesfragment]. 'Het moderne probleem van de islam is dat die is gereduceerd tot wat de juristen zeggen, dus wat je wel en niet mag doen. Het is echter zóveel meer. Denk aan homo-erotische islamitische poëzie, de wijngedichten of de muzikale tradities. Wat mij fascineert is wat islam voor die periode was. Historisch gezien is Taqwacore eigenlijk niet zo heel nieuw,' zegt Knight onder meer in het interview.

Toef Jaeger schrijft verder over de bundel Vrouwen schrijven niet met hun tieten [e-book]. 'Zolang een titel als Mannen schrijven niet met hun piemel even onwaarschijnlijk als vergezocht klinkt, is het volmaakte evenwicht nog niet bereikt,' besluit ze haar stuk. Arie van den Berg las Bernard Wesselings & de dag ligt open als een ei in zijn gebroken schaal [e-book]. Wesseling is volgens hem 'vooral een verhalenverteller. Niet in rationeel proza, maar in zintuiglijke beeldtaal'. En Hannah van Wieringen bespreekt het tweede deel van de autobiografie van Astrid Roemer, Liefde in tijden van gebrek [e-book]. 'Deze autobiografie lezen is als surfen op woeste zee. Je dobbert rond in dreigend water. Heel soms kun je een golf pakken. Dan scheer je kort over het uitzicht van een scherpe observatie in treffende taal. Steeds word je daarop gespoeld en stommel je lang onderin zware golven en weet je niet wat onder of boven is. Die ervaring is inderdaad redelijk verbrijzelend. Ik weet niet zeker of je de lezer zo dat water wel op mag sturen. Iets daarin grenst aan het onbarmhartige,' schrijft Van Wieringen.

Thomas de Veen wijdt een bespreking aan De verwarde cavia van Paulien Cornelisse [e-book]. 'De overgave en ernst waarmee ze haar personages tekent, geven het verhaal iets weemoedigs. Het is zo realistisch dat het gaandeweg meer wordt dan slechts spottende satire,' merkt De Veen onder andere op. Roos van Rijswijk laat zich enthousiast uit over Vermoorde onschuld van Dana Spiotta [e-book | Innocents and others]. 'Vermoorde onschuld leest niet alleen als een intelligent en onderhoudend verhaal over vriendschap en liefde […] maar ook als een ode aan de technologie,' lezen we. Guus Middag noemt Gottfried Kellers Groene Heinrich een 'meeslepend boek' dat 'soepel vertaald' is door Peter Kaaij. Sietse Meijer recenseert daarnaast 1966 van Jon Savage. 'Met een aanstekelijk enthousiasme roept hij een levendig en veelomvattend beeld op van een roerig jaar dat […] in deze fraaie terugblik geen moment verveelt,' aldus Meijer. En Bernard Hulsman las David Hepworth 1971, een boek met 'breed uitwaaierende essays vol observaties en terzijdes'. Hoewel Anthony Graylings De tijd van het genie [e-book] niet zonder verdienste is heeft Menno Lievers toch behoorlijk wat kritiek, hij geeft het boek twee ballen. Thomas van den Bergh dan, hij laat zich enthousiaster uit over Alfred Hitchcock, de nieuwe biografie van Peter Ackroyd [e-book | Engelse editie]. Hij vindt het een 'met vaart geschreven boek' en 'een gelaagd en geloofwaardig portret van de schepper van het grootste en rijkste thriller-oeuvre in de geschiedenis van de film'.

De boekrecensies van NRC Handelsblad verschijnen elke vrijdag in Boeken, en zijn voor abonnees te raadplegen op nrc.nl. NRC Handelsblad is te koop bij het Nieuwscentrum.

Nienke Blokhuis interviewde voor Het Parool Patricia F. Wessels over De wensdagen [e-book]: 'Voor Wessels, journalist, was het allang duidelijk dat ze het verhaal van haar jeugd wilde opschrijven. Toch wachtte ze ermee tot haar vijfenveertigste. "Toen was ik er klaar voor," vertelt ze in café Winkel aan de Noordermarkt, om de hoek van haar ouderlijk huis. "Daarvoor wilde ik mijn moeder ontzien.'

Maarten Moll vervolgens sprak debutant Rogier Vogelenzang over Aantekeningen van een hulpweigeraar [e-book | leesfragment]: 'Het moest gaan over autonomie, dat was me duidelijk. Misschien had het ermee te maken dat mijn vader kort daarvoor was overleden. Hij was een autonome man, wilde alles zelf doen, zijn leven zelf regeren. Toen hij in het ziekenhuis werd opgenomen, vond hij dat afschuwelijk. Het is een soort vernedering. Je wordt geboren in de luiers en als je even niet oppast, sterf je ook in de luiers. Toen hij weer naar huis mocht, zei hij dat hij nooit meer wilde worden opgenomen. Het is denk ik dezelfde autonomie die die man uit het krantenbericht in stand probeerde te houden.'

Korte besprekingen:

• Hans Knegtmans over Mike Nicol, Killer Country [e-book] ('intelligente actieroman die in verschillende opzichten herinneringen oproept aan de bijna vergeten grootheid Ross Thomas (1926-1995)')
• Guus Luijters over Tim Parks, The Novel: A Survival Skill ('Parks belicht volkomen overtuigend de andere kant: van lezen word je juist een sléchter mens, en schrijvers zijn trouwens zelf ook vaak slechte mensen.')
• Arie Storm over Nowelle Barnhoorn, Schemerdieren [leesfragment] ('Barnhoorn heeft een aardige roman geschreven over een volstrekte loser.' Door onder andere 'effectief schrijven'.)

Paul de Vries las Frans de Waals Zijn we slim genoeg om te weten hoe slim dieren zijn? [e-book | Are We Smart Enough to Know How Smart Animals Are?]: 'Zelfherkenning, taal, nadenken, complexe samenwerking, vooruit plannen: het is allemaal in een of andere vorm ook bij de dieren terug te vinden. Zo positioneert De Waal ons stevig in het dierenrijk en niet in een wereld van "wij tegen zij", "mens" tegen "dier". Uiteindelijk is dat de grote en belangrijke verdienste van zijn werk.'

Joukje Akveld, ten slotte, las Ruta Sepetys' Zout van de zee [e-book] ('In een tijd met de grootste vluchtelingenstromen sinds de Tweede Wereldoorlog is Zout van de zee een urgent boek.').

De boekrecensies van Het Parool verschijnen elke donderdag in PS. Het Parool is te koop bij het Nieuwscentrum.

'Mantel schrijft hoogst literair, omspelend en vooral subtiel en delicaat,' vindt Jeroen Vullings van haar De geest geven [e-book | Giving Up the Ghost], en het is gelukkig meer dan het verhaal van een patiënt. 'Gelukkig geeft ze onderwijl prijs waar haar schrijverschap begon: op haar zevende, toen haar aandacht werd getrokken naar "iets" in een veld.'

Arnon Grunberg onderzoekt de relatie tussen zijn ouders - zijn moeder kennen we uit haar Zolang er nog tranen zijn [e-book]) -, en er is proza van Etgar Keret, en poëzie (acht pagina's!) van Ilja Leonard Pfeijffer.

Carel Peeters las de nieuwe Laurent Binet, De zevende functie van taal [La septième fonction du langage | recensie]: 'Het knapste van Binet is dat hij het schrijven van deze meligheid 437 pagina’s heeft volgehouden, terwijl ik na zestig pagina’s bekropen werd door de demonische gedachte dat ik nog meer dan driehonderd pagina’s te gaan had. Ik moest denken aan wat een van de personages zegt: "Ik geloof dat ik klemzit in een kloteroman."' En Nynke Verschuer schrijft over Hannah Arendts poëzie (Ich selbst, auch ich tanze: 'Uit de gedichten van Arendt spreekt een verlangen naar eenvoud en schoonheid die zich niet voor het karretje van de tijdsgeest laten spannen.'

Vrij Nederland verschijnt elke woensdag, een selectie van de recensies is op vn.nl/boeken raadpleegbaar. Vrij Nederland is te koop bij het Nieuwscentrum.

Liesbeth Wytzes sprak Hendrickje Spoor naar aanleiding van Frankrijk. Een liefdesgeschiedenis [e-book]: 'In Frankrijk blijf ik altijd de buitenlander, en ik weet niet of dat erg is. Voor mij is het misschien wel de ideale situatie. Ik ben opgegroeid in de Verenigde Staten met rare ouders die me heel vrij lieten, en toen kwam ik op de Montessorischool in Amsterdam, waar de moeders zich speciaal gingen aankleden als ze hun kinderen ophaalden. Ik voelde me totaal niet thuis, ook niet met dagelijkse gedoe.'

En twee boekbesprekingen in Elsevier deze week: Rob van Scheers over Peter Ackroyds biografie Alfred Hitchcock [e-book] ('In soepele pennenstreken schetst hij een psychologisch portret van de invloedrijke filmmaker, waarbij hij veel nadruk legt op Hitchcocks Londense "cockney"-wortels.'), en Eric Vrijsen leest Frank Westermans Een woord een woord [leesfragment] ('veel oog voor detail').

Elsevier verschijnt elke donderdag en is voor abonnees toegankelijk via weekblad.elsevier.nl. Elsevier is te koop bij het Nieuwscentrum.

De Groene Amsterdammer verscheen vorige week dubbeldik, dus onze samenvatting van dat nummer geldt nog onverkort.

De Groene Amsterdammer is elke woensdag al te koop bij het Nieuwscentrum. Athenaeum Boekhandel verzorgt de boekverkoop voor de website van De Groene.