Recensie: Het zijn juist de alledaagse dingen

Jacob, een van de hoofdpersonen uit Here I Am, de nieuwe roman van Jonathan Safran Foer (de vertaling door Gerda Baardman en Tjadine Stheeman, Hier ben ik, verschijnt ook deze week), is een man als een overdreven ingewikkeld ingepakt cadeautje uit de grabbelton: zijn echte ik is het cadeautje zelf, met daar omheen een laag Joods-zijn, dan een laag Joods-en-Amerikaans-zijn, dan een laag schrijver, zoon, echtgenoot en vader. Net zoals je bij zo'n cadeautje tergend lang bezig bent met scheuren en plakband doorknippen, is Jacob zijn leven lang bezig zijn eigen, innerlijke zelf uit al die lagen tevoorschijn te laten komen. Of dat lukt?

N.B. Op 14 oktober vertelt Foer bij het John Adams Institute over zijn nieuwe roman. U kunt hierbij aanwezig zijn.

Aan het begin van de roman hangt het huwelijk van Jacob en zijn vrouw Julia, en daarmee de eenheid van hun gezin, aan een zijden draadje. Tegelijkertijd stort (wat lijkt op) een verwoestende aardbeving Israël, en daarmee het hele Midden-Oosten, in chaos en geweld. Foer gebruikt voor de dreigende scheiding tussen Jacob en Julia en de dreigende ondergang van Israël hetzelfde omineuze woord, 'destruction'.

Het jodendom

Hij legt zo de link tussen het persoonlijke en het politieke - of misschien is er geen link om te leggen, omdat er voor Jacob, Julia, en hun Joodse familie en vrienden geen verschil is tussen hun persoonlijke en publieke leven. En dan gaat het niet alleen om de Holocaust, of de positie van Israël, of de positie tegenover Israël van Amerikaanse Joden zoals Jacob, die nog nooit een voet in het land gezet hebben. Foer onderzoekt door middel van twee crises, een persoonlijke en een politieke, fundamenten van het jodendom: de zoektocht naar kennis, de kracht van woorden, de rituelen rondom geboorte en dood.

'Before they were allowed to take Sam home from the hospital when he was born, Jacob had to sit through a fifteen-minute course covering the Ten Commandments of Caring for a Newborn - the absolute rudiments of new parenting: you shall not shake your baby; you shall care for the umbilical stump with a cotton swab soaked in warm water and soap, at least once a day; you shall be aware of the fontanel; you shall feed your baby only breast milk or formula, between one and three ounces, every two or three hours, and you shall not be obligated to burp your baby if he falls asleep after a feeding; and so on. All things that anyone who had gone to a parenting class, or had ever spent time in the presence of a baby, or was simply born Jewish, would already know. But the Tenth Commandment made a deep and enduring impression on Jacob. you shall remember it will not last.'

'Toen Sam net was geboren, moest Jacob eerst een spoedcursus bijwonen waarin de tien geboden voor zuigelingenzorg uit de doeken werden gedaan voordat ze de baby mee naar huis mochten nemen. Die bestond uit de elementaire rudimenten van het jonge ouderschap: gij zult uw kindje niet heen en weer schuddeen; gij zult minstens één keer per dag met een watje gedrenkt in warm water en zeep de navelstrengstomp schoonhouden; gij zult voorzichtig zjin met de fontanel; gij dient uw kindje uitsluitend borstvoeding of flesvoeding te geven, om de twee à drie uur, tussen de dertig en negentig milliliter per keer, en het is niet nodig dat de baby een boertje doet als hij na een voeding in slaap is gevallen; enzovoorts. Allemaal dingen die iedereen die op ouderschapscursus was geweest, of die weleens een tijdje in de buurt van een baby was geweest, of die gewoon Joods van geboorte was, allang wist. Maar het tiende gebod bracht Jacob helemaal van slag. weest gerust: het gaat allemaal voorbij.'

De bedreiging van de alledaagse dingen

De kracht van taal en het jodendom zijn natuurlijk geen onontgonnen terrein voor Foer: zijn twee eerdere romans, Everything Is Illuminated en Extremely Cloud and Incredibly Close, speelden in meer of mindere mate met beide onderwerpen. Here I Am gaat niet zo ver in het buigen en strekken van wat je met taal kunt doen als de laatste, en niet zo op in een bijna sprookjesachtige sfeer als de eerste. Het zijn juist de alledaagse dingen, de routines van het (gezins)leven - de 'shit and stringbeans', in de woorden van Marilyn French - die de band tussen Jacob en Julia bedreigen, en waar vooral Jacob mee in het reine moet zien te komen.

Dat wil niet zeggen dat Foers schrijfstijl alledaags is geworden. De woorden buitelen als vanouds over elkaar heen, alsof er bijna niet genoeg aan te slepen zijn om alles te zeggen wat er gezegd moet worden. (Als uit de onlangs in de New York Times gepubliceerde e-mails tussen Foer en Natalie Portman één ding duidelijk wordt, is dat het feit dat Foer ook in informele berichten aan een goede vriendin een spraakwaterval is - hij kan het klaarblijkelijk niet helpen.)

Aan de ene kant levert dit prachtige passages op, en geeft het Foer de ruimte om zijn personages eindeloos uit te diepen. Aan de andere kant doet het je soms snakken naar rigoureuze beslissingen (een beetje daadkracht, Jacob) en een spikkeltje zwart-wit in al dat grijs. Here I Am is een interessante meditatie op een reeks aan thema's, maar een gevoel van inertie wordt steeds moeilijker te onderdrukken. Het ligt aan de lezer of Jacobs worstelingen, waarin duidelijke antwoorden ver te zoeken zijn, geruststellend herkenbaar of frustrerend herkenbaar zijn.

Emmi Schumacher studeerde Engels en Amerikanistiek.