Recensie: De trein is weg en het is maar afwachten of er nog een volgende komt

'A very mixed bag of stories, quite different, not all arranged around a certain theme,' aldus Jeffrey Eugenides in een interview met Salon in 2012 over de verzameling verhalen waar hij op dat moment aan werkte. Óf hij is in die vijf jaar van gedachte veranderd, óf ondergetekende ziet door de literaire bomen het bos niet meer, want het lijkt mij dat Uit eerste hand (Fresh Complaint, vertaald door Natasha Gerson en Roland Fagel) wel degelijk een overkoepelend thema heeft. Niet per se een heel opwekkend thema, maar toch.

Gemiste kansen

Het is zeker zo dat de verhalen in Uit eerste hand allemaal in heel verschillende omstandigheden afspelen. Van een wetenschapper in een dampend oerwoud naar twee oudere vrouwen in een besneeuwd Massachusetts tot een tienermeisje in Delaware: waar en hoe elk verhaal zich ontwikkelt is steeds weer een verrassing. Eugenides, die in bijvoorbeeld Middlesex al liet zien dat hij zo ongeveer elke locatie boeiend en levend voor de lezer kan maken, hoe exotisch of juist alledaags ook, pakt steeds weer de kans om een wereld te scheppen die je binnen een enkele alinea helder voor ogen staat. (In 'Spuit' bijvoorbeeld bezoekt een man het New Yorkse appartement van zijn ex: 'Als een loper van olijfbrood leidde de overbekende, gespikkelde roze vloerbedekking via dezelfde verpieterde potplant op de overloop door de hal naar de gele deur waar ik ooit een sleutel van had gehad.')

Maar in veel van de verhalen zweeft een gevoel van gemiste kansen, van too little, too late, van de trein is weg en het is maar afwachten of er nog een volgende komt. De personages hebben minder geld, minder kinderen, minder geluk, minder gemoedsrust dan ze ooit gehoopt en verwacht hadden. Zelfs de jonge personages, zoals de student Mitchell in 'Luchtpost', zien het somber in. Of, zoals het tienermeisje in het titelverhaal, ze besluiten gebruik te maken van de middelbare wanhoop van een ander om te proberen hun eigen, net zo nijpende situatie, op te lossen. En wat doe je met die wanhoop? Je kunt verregaande maatregelen nemen, zoals de man in 'Spuit'. Je toevlucht nemen tot de jeugd en vitaliteit van iemand anders (bij voorkeur een vrouw, zoals in 'Grille tuinen'. Of, zoals de twee vrouwen in 'Klagers' doen, je steekt een middelvinger op naar wat andere mensen van je verwachten en maakt het beste van de tijd die je nog rest. Maar dit zijn allemaal imperfecte oplossingen.

In eigen hand

Inderdaad geen opwekkend thema dus, maar Uit eerste hand is geen verzameling verhalen over de hopeloos- en zinloosheid van het bestaan. Alles mag dan zo'n beetje verloren zijn, er is bij Eugenides altijd nog keuzevrijheid en de mogelijkheid zelf te bepalen hoe je op je eigen verleden en heden reageert. En er is humor, natuurlijk. In 'Oude muziek' houdt (mislukt) musicus Rodney met man en macht vast aan het peperdure klavichord dat hij nog altijd moet afbetalen. Eugenides bagatelliseert zijn teleurstelling en financiële misère niet, maar is ook niet bang om met zwarte humor de lol er een beetje in te houden.

'Rodney stond in zijn eentje achter het aanrecht borden leeg te schrapen en glazen met aangekoekte laagjes kefir om te spoelen. Hij voederde de muil van de afvalvermaler. Een echte musicus zou zijn handen hebben laten verzekeren. Maar wat maakte het uit of Rodney zijn vingers recht in het gootsteenkanaal tussen de roterende messen zou steken? Het slimste zou zijn om eerst die verzekering af te sluiten en dan zijn hand in de afvalvermaler te steken. Dan kon hij het klavichord afbetalen en er elke avond op spelen, met zijn stompje hand stevig in verband gewikkeld.'

Uit eerste hand mist de delicate schoonheid van bijvoorbeeld The Virgin Suicides of de uitbundigheid van Middlesex, en voelt niet, zoals The Marriage Plot, als een richting die Eugenides nog niet eerder heeft ingeslagen Misschien geen aardschokkende toevoeging aan Eugenides' oeuvre dus, maar, zeker voor de liefhebber van het genre, absoluut de moeite waard.

Emmi Schumacher studeerde Engels en Amerikanistiek.