Recensie: Een bloederige tocht door het wilde westen

Mijn voorkeur voor boeken met apocalyptische scenario’s bracht me na The Road bij een boek dat de Amerikaanse schrijver Cormac McCarthy in 1985 publiceerde: Blood Meridian: Or the Evening Redness in the West. Het verhaal: Een jongen, the Kid genoemd (‘in him already broods a taste for mindless violence’), loopt van huis weg in het zuiden van Amerika rond 1850. Na wat omzwervingen komt hij terecht bij Glanton’s gang, een bende meedogenloze scalpenjagers die in het wetteloze wilde westen geld verdient met het vermoorden van indianen en verder iedereen die hen voor de voeten loopt uit de weg ruimt.

• Lees Roel Salemink over Cormac McCarthy's The road, in het Nederlands vertaald als De weg.
• Lees Leon Verschoor over Cormac McCarthy's laatste roman The passenger, in het Nederlands vertaald als De passagier
• Lees een fragment uit Stella Maris

De menselijke natuur

McCarthy staat bekend om zijn pessimistische visie op het leven en op de mensheid, en hij weet dit als geen ander in zijn werk aan de lezer over te brengen. Blood Meridian is hiervan een schoolvoorbeeld. De mens, of wellicht beter de man, wordt onontkoombaar en volledig beheerst door zijn gewelddadige en oorlogszuchtige natuur. Een van de hoofdpersonages, de mysterieuze Judge Holden, benadrukt dat er geen hoop is: ‘War endures. As well ask men what they think of stone. War was always here. Before man was, war waited for him. The ultimate trade awaiting its ultimate practitioner. That is the way it was and will be. That way and not some other way.’ McCarthy lijkt er in dit boek op uit te zijn te laten zien dat er door de mens aan deze lotsbeschikking niet valt te ontkomen door het maken van andere keuzes op cruciale momenten.

‘They rode on’

McCarthy’s taalgebruik is eigenzinnig. To the point, rauw en nietsontziend, realistisch maar ook poëtisch. De zinnen zijn ritmisch, de gesprekken kort en de interpunctie ontbreekt op punten en vraagtekens na. We kijken in deze western mee over de schouder van the Kid die door het lot wordt meegevoerd door het eindeloze landschap van het grensgebied tussen Amerika en Mexico:

‘Dawn saw them deployed in a long file over the plain, the dry wood wagons already moaning, horses snuffling. A dull thump of hooves and clank of gear and the constant light chink of harness. Save for scattered clumps of buckbrush and prickly-pear and the little patches of twisted grass the ground was bare and there were low mountains to the south and they were bare too. Westward the horizon lay flat and true as a spirit level.’

Dit is het toneel van de gewelddadige verwikkelingen rondom de bende van Amerikaanse ex-Texas Ranger John Joël Glanton, een overigens historische figuur, die zich door Mexicaanse gouverneurs laat betalen voor het uitroeien van agressieve indianenstammen als de Apache en Comanche. De scalpen vormen Glantons inkomstenbron en uiteraard kent zijn hebzucht geen grenzen: vreedzame groepen indianen, die niets kunnen beginnen tegen de zwaarbewapende huurlingen (waaronder enkele Delaware-indianen), en complete Mexicaanse dorpen worden uitgemoord. Bij de beschrijving van het gruwelijkste laat McCarthy zich ook van een poëtische kant zien: ‘Dust stanched the wet and naked heads of the scalped who with the fringe of the hair below their wounds and tonsured to the bone now lay like maimed and naked monks.’

We zouden het boek een ‘nightmare odyssey’ of een ‘barbarously poetic odyssey’ kunnen noemen, zoals enkele recensenten hebben gedaan, maar een odyssee gaat uit van het zoeken én uiteindelijk vinden van een doel of een betekenis. In Blood Meridian wordt niet gezocht en niet gevonden. Het lot is reeds beschikt. ‘They rode on,’ steeds maar door en steeds maar verder.

Uiteindelijk loopt het niet goed met de bende af. De enige die de dans ontspringt, is de eerdergenoemde Judge Holden, die door McCarthy wordt opgevoerd als filosofische spreekbuis, maar ook het ultieme kwaad representeert. Holden personifieert het geweld, maar is ook een erudiete protagonist die het verhaal vorm en inhoud geeft. Als een bovenmenselijk wezen is hij alomtegenwoordig, weet en kan hij alles en lijkt het haast alsof hij als een god uit de Griekse oudheid interfereert in het leven van gewone mensen.

Inktzwart

Wat maakt dit verschrikkelijke maar zeer krachtige boek zo fascinerend? McCarthy beschrijft in mijn ogen op briljante wijze de donkere kant van de menselijke ziel. Zijn beschrijving van de onontkoombare leegheid van het menselijke bestaan, dat wordt gedomineerd door geweld en waar als individu weinig invloed is uit te oefenen, is een verbeelding van universele menselijke vragen: wat doen we hier eigenlijk? Hebben we daadwerkelijk invloed op ons eigen handelen? Wat gebeurt er als er geen moraal, geen wetten en geen regels meer zijn? Het inktzwarte scenario van Blood Meridian heeft daarom een functie: het brengt deze vragen glashelder naar voren.

Roel Salemink is archeoloog en rubrieksbeheerder Klassieke Oudheid bij Athenaeum Boekhandel.