Recensie: Vastgeklemd in de raderen van de tijd

Mohsin Hamid is geen veelschrijver - hij publiceerde vier romans in zeventien jaar - maar hij schrijft wel boeken die blijven. Hij debuteerde in 2000 met Moth Smoke, een roman over een bankier in Lahore, waarmee hij in in Pakistan en India direct doorbrak en al snel werd hij ook omarmd in Amerika. Zijn The Reluctant Fundamentalist uit 2007, over 9/11 en de liefde, werd zelfs een klassieker. The Guardian noemde het een roman die het eerste decennium van de eeuw karakteriseerde. Ook zijn vierde roman, Exit West, is een blijver.

N.B. Moshin Hamid is een van onze Zomerboeken van dit jaar. Lees ook onze voorpublicatie uit de roman, en Saskia van der Lingens toelichting hoe ze de lange zinnen vertaalde. En 12 september komt hij naar Amsterdam!

Spannende combinaties

Hamid schrijft qua stijl heel bewust in de traditie van Scott Fitzgerald, Huxley en Orwell, grote swingende namen, al doet zijn toon me ook vaak denken aan de serieuzere Forster. Met dien verstande dat Hamid plageriger en dus jonger is dan deze koloniale voorganger. Hamid weet mij steeds in te pakken met zijn spannende combinaties, hij is dartel geaard in de Europese literatuur, heel serieus maar drijft tegelijkertijd een beetje de spot met de traditie. Dat is ook precies zijn thema: Hamids kracht is dat hij de grenslijn tussen het oude en het nieuwe waarneemt, hij onderzoekt liefde op scherp in overgangsgebieden.

Met How to Get Filthy Rich in Rising Asia kwam hij eerst te frivool op me over. Ik vond het een te losjes verhaal over snelle rijkdom, over een continent in opkomst en de contrasten die dat oplevert. Maar later keerden toch flarden van de roman bij me terug. De contrasten ervan, de filmische beelden. Zoals een vadsige vader die met zijn dikke bolide door de sloppenwijken rijdt, de poorten van zijn terrein sluit en minzaam in een enorme weelde leeft. Ik weet zeker dat het me met Exit West net zo zal vergaan: delen van de gebeurtenissen zullen over een paar jaar opduiken in mijn gedachten.

Actueel thema

Hamid maakte een sprookje, science fiction en een eng realistische roman ineen. Zijn verhaal over twee voorzichtige geliefden aan de vooravond van een burgeroorlog - in een niet nader genoemd land - raakt opnieuw aan een actueel thema in de wereld: die van de migratie. Nergens gaat het in deze roman over allochtonen, wel over autochtonen en migranten, die door zwarte deuren verdwijnen en reizen zonder dat het reizen zelf een ervaring is. Mensen stappen door een deur in Londen en zijn opeens op het strand van Mykonos, of in de heuvels rondom San Francisco.

Hamid, die niet voor niets met deze roman op de longlist van de Man Booker Prize staat, begint zijn roman weer vrolijk en studentikoos grapjes makend, maar al heel snel, als de geliefden zijn gevlucht en elders hun hoofd boven water proberen te houden, wordt de toon van de roman gecondenseerder en filosofischer. Als een Virginia Woolf klemt Hamid zijn personages vast in de raderen van de tijd. Zo neemt de spanning onder autochtonen toe in Londen en heerst er een kalmte

'die de kalmte voor de storm wordt genoemd maar in feite de grondslag is van het menselijk bestaan, die ons ligt op te wachten tussen de stappen van onze mars naar onze sterfelijkheid en ons dwingt de pas in te houden en niet te handelen, alleen maar te zijn.'

Als een konijn in een koplamp gevangen.

Een buitenwereldse tijd

Hamid zoomt behendig in en uit, hij laat de tijd van alle kanten om zijn personages vouwen, terwijl het een buitenwereldse tijd lijkt, als in Michael Cunningham's Specimen Days, De ontelbaren van Elvis Peeters of Dit zijn de namen van Tommy Wieringa: een plek waar wij nooit zullen vertoeven, maar die heel nabij is. Precies dat maakt dit boek verontrustend. Iedereen is dolende en zonder vaste grond, '[w]e zijn allemaal migranten van de tijd'.

Voeg daarbij twee geliefden die langzaam van elkaar wegdrijven, die het wel proberen maar als vlinders zijn: ze kunnen elkaar niet vastpakken zonder elkaar te verpulveren. En ziedaar het recept voor afstand en nabijheid, beschouwing en ontroering. Met het koppel dat ontkoppelt zegt Hamid zoveel meer dan dat migratie een wissel trekt op de liefde en de menselijkheid. Dat kan toch niet anders, dat wordt de shortlist.

Fleur Speet is literair recensent.