Recensie: Sterke beelden, nieuwe gezichtspunten

De tachtigste verjaardag van Armando is voor uitgeverij Augustus aanleiding om naast een heruitgave van de artikelenbundel Berlijn twee nieuwe publicaties van de nog steeds productieve dichter en beeldend kunstenaar te doen verschijnen. Een daarvan is de poëziebundel Gedichten 2009, waarin de dichter blijk geeft van voortdurende ontwikkeling.

De rode draad in zowel het beeldende als het literaire werk van Armando is de thematiek van schuld en onschuld, en uit zijn werk spreekt onder meer een fascinatie voor het geweld en de gruweldaden waartoe de mens in staat is. Een sleutelbegrip is dan de term 'schuldig landschap', voor de elementen in het landschap die zwijgend toekijken hoe de mens zichzelf vernietigt en daardoor als het ware medeplichtig zijn geworden aan de daden waartoe dat kan leiden.

In deze nieuwe bundel is de mens geenszins een afwezige, maar wel slechts een figurant in het landschap, weerloos tegen de wil en willekeur van alles wat hem omringt. De daadkracht van de mens lijkt ingeperkt, en Armando toont hem in al zijn kwetsbaarheid.

' (…)
Misschien heeft het lichaam een omheining nodig,
een straal van de zon, een
streling.

Misschien is kracht een gulle lening,
een lichtvoetig voorwendsel,
dat verdwijnt.'

Om de positie van de mens ten opzichte van zijn omgeving uit te drukken, gebruikt Armando in Gedichten 2009 niet het uitvergrote detail als techniek om de werkelijkheid als het ware te intensiveren, maar juist beelden die de macht en grootsheid van het landschap in zich dragen: overdrijvende wolken, de '(…) onbezonnen wolken, / de hangende hemel hijgende woede, / hoop op hemelse schreden (…)', de schepen en vissen verslindende zee, waarin 'de onstuimige woorden der golven' te horen zijn, maar ook de grilligheid van het stedelijk landschap: 'Terwijl het licht zich probeert te / ontvouwen, is de stad opstandig, / de verschrikking heeft zichzelf overleefd (…)'. Tegenover die grootse beelden staat de beknoptheid van Armando's poëzie, waarin hij de essentie van zijn boodschap concentreert.

'Het is misschien de enige manier om
stil te staan, om te overnachten,
om te zien welke voorwerpen zich
verplaatsen.

Misschien de nieuwsgierigheid,
welke lotgevallen, welke raadselachtige
strepen op het strenge schild,
om te zien of het werkelijk past.'

Veel meer dan een landschapstekening komt in die grootse beelden het contrast met en daardoor een weergave van de mens in al haar eigenschappen tot stand. Intrigerend is de afwisseling tussen de gedichten waarin zijn grootse beelden uiteindelijk met elkaar in overeenstemming komen en het wereldbeeld dat hij schetst in harmonie lijkt te zijn, en de gedichten waarin Armando dat beeld doelbewust onafgemaakt houdt en door zijn beeldspraak vragen oproept om ze vervolgens onbeantwoord te laten. Die laatste vormen de thematische kern van zijn poëzie; daarin weerspiegelt zich de onvolmaaktheid van de wereld als geheel, de tekortkomingen in de samenhang tussen de mens en zijn omgeving.

Maar in het taalregister dat Armando eigen is weet hij nieuwe mogelijkheden te vinden om de steeds veranderende positie van de mens ten opzichte van alles wat hem omringt al schrijvende te blijven onderzoeken. Zijn poëzie zoekt de confrontatie, en de essentie ervan blijft ongrijpbaar zolang we de beelden niet daadwerkelijk op ons netvlies laten verschijnen. In Gedichten 2009 toont hij zich een meester in het kiezen van elkaar versterkende en afzwakkende beelden, het zorgvuldig bij elkaar plaatsen van metaforen om binnen het gedicht een evenwicht te bereiken dat een bepaalde sfeer oproept. Vijandig, dreigend maar bij vlagen ook hoopvol.

'De takken beginnen te branden,
de blaadjes gaan dansen,
ja, de adem krijgt lucht:
het komt.

Een sprong
naar rust en tevredenheid.'

Armando maakt in Gedichten 2009 geen onderscheid tussen het een en het ander, maar plaatst ze simpelweg naast elkaar. Hij velt in zijn poëzie geen oordeel, maar observeert slechts de manier waarop de mens functioneert ten opzichte van de elementen die zijn omgeving vormen; voorwerpen, andere mensen, de natuur en zelfs het heelal. Het levert een rijke bundel op, waarmee Armando nieuwe accenten en gezichtspunten aanbrengt in zijn reeds zeer indrukwekkende oeuvre.

Marleen Louter is neerlandica. Ze schrijft recensies voor Recensieweb.nl.