Recensie: Bourdin bracht drama en imago in modefotografie

Het moet een lichte schok geweest zijn, voor de deftige dames die in februari 1955 de Vogue Paris kochten. Tussen de vertrouwde foto’s van keurige, glimlachende modellen in de nieuwste mode toonde een beeld van de jonge Franse fotograaf Guy Bourdin (1928-1991) een rij kadavers. Op de voorgrond poseert een vrouw met een deftige hoed - elegant, maar allesbehalve licht en vrolijk en bovendien onscherp. Op een tweede foto eenzelfde vrouw, met boven haar hoofd drie koeienkoppen. Een ander beeld, uit diezelfde Vogue, is wel een studioportret, zoals de dames uit de bourgeoisie gewend waren, maar hier heeft het model vliegen en bijen op haar porseleinen gelaat. karianne bueno leest In Between, met Bourdins werk.

Het drama in de modefotografie

De verwijzingen naar dood, seks en geweld zijn bijna overal terug te vinden in de foto’s van Guy Bourdin. Er is veel bloot, lust en glamour, en de sfeer is vaak akelig hard. Maar het is flauw om Bourdins foto’s af te doen als vulgair of pornografisch – het zou zelfs absoluut onwaar zijn. Zeker, Bourdin zocht de grenzen op van het toelaatbare – zijn beelden zijn gewelddadig, erotisch en obsceen. Maar onder het donker glimmende oppervlak schuilt meer.

Bourdins werk heeft een enorme ommekeer teweeg gebracht in de modefotografie. Waar voorheen het modebeeld in de bladen werd bepaald door reinheid en goede manieren, introduceerde hij het drama, de spanning, het verhaal. Wat doet die prachtige roodharige vrouw, haar naakte huid bleek en zacht, in dat bed met die telefoondraad om haar nek? Is ze vermoord door haar zwarte Romeo, die in zijn smoking naast haar ligt? Staan die twee vrouwen daar nu op het punt om elkaar te kussen? Wat gebeurt er op dit feestje, waar, op de achtergrond op een bed, een man in zijn onderbroek achterna wordt gezeten door een agent? Voor de eerste keer in de geschiedenis van de High Fashion magazines speelde het gepropageerde product niet langer de hoofdrol. Dankzij Bourdin werd het beeld zelf, en zo het imago van een product, de belangrijkste verkoopfactor.

Een boek met glossykwaliteiten

Van Bourdins werk verschenen tijdens zijn leven geen boeken of tentoonstellingen. Hij wilde zelf dat zijn foto’s beperkt bleven voor de pagina’s in glossy magazines waar hij ze voor gemaakt had. Zijn nageslacht – Bourdins enige zoon Samuel beheert het archief – denkt daar gelukkig anders over. In 2005 werden we al getrakteerd op een prachtige overzichtstentoonstelling in Foam (een reizende expositie die naast Amsterdam ook in o.a. Londen, Tokyo, Melbourne en Wenen te zien was) en er waren al vijf monografieën van hem verschenen. Nu is er een vuistdikke zesde.

In Between wil een overzicht geven van Bourdins werk vanaf zijn eerste publicatie in 1955 tot zijn laatste werkdagen eind de jaren tachtig. De nadruk ligt op werk voor de Franse Vogue uit de jaren zeventig, een periode die zonder meer als hoogtepunt van zijn carrière geldt.

De vormgeving van In Between houdt kunstig rekening met de originele bedoelingen van de fotograaf. De vouw bijvoorbeeld, die de rug van het magazine (nu boek) maakt, werd door Bourdin ingezet als onderdeel van zijn beeldverhalen – het drama ontvouwt zich seriematig van links naar rechts. Vaak maakte hij ook gebruik van het bevreemdende effect dat die vouw op een beeld kan hebben, door een foto bijvoorbeeld exact in het midden te plaatsen.

Bourdin was van oorsprong schilder en zijn interesse op dat gebied komt erg goed naar voren in In Between. Zijn gebruik van spiegels, foto’s-in-foto’s, de bizar gebogen lijven van zijn modellen, de vaak felle kleuren en de humor verwijzen naar Pop Art en surrealisme.

Een oeuvre dat voortleeft

Maar In Between wil niet per se een kunstboek zijn – dat Bourdins werk ook als zodanig gezien kan worden, werd al duidelijk in de publicatie van het Victoria and Albert Museum in 2003. In Between gaat over het imago dat Bourdin creëerde voor zijn klanten, en dat sinds zijn werk in Vogue verscheen de hele modewereld op zijn kop zette. En het is bijzonder om te zien hoe dat werk voortleeft in de beelden van een nieuwe generatie fotografen.

Bladerend door In Between herken ik in zijn foto’s oneindig veel elementen van nu. Ik zie de beangstigende perfectie in opgemaakte kindergezichtjes van Inez van Lamsweerde (zonder bewerking trouwens, want Bourdin haatte retoucheren). In een reeks van een schijnbaar armloze vrouw herken ik een beroemd beeld van Juergen Teller. Ik vind de bloemenpatronen en bizarre vormen van Viviane Sassen.

Net als de foto’s van zijn vele opvolgers blijven de beelden van Guy Bourdin boeien. En met een boek als In Between kunnen we er gelukkig zeker van zijn dat er nog generaties fotografen met zijn werk groot zullen worden.