Recensie: Capote hoeft zich bepaald niet in zijn graf om te draaien

Een literair tijdschrift over voetbal? Het bleek wel degelijk mogelijk én een succes: Hard gras. En van Koud bloed, het literair-journalistieke tijdschrift over misdaad (of true-crime, zoals dat in vakkringen heet) is zojuist het tiende nummer verschenen. Dat laatste tijdschrift is genoemd naar het oerboek van de literaire non-fictie, namelijk Truman Capotes In Cold Blood uit 1966. Dat was opvallend genoeg ook de inspiratiebron voor een nieuw literair tijdschrift over architectuur en stedenbouw, Beyond, waarvan onlangs het derde nummer verscheen. Door pieter hoexum.

Dat klinkt vreemder dan het is; de achterflap van dat nummer vermeldt terecht:

‘Truman Capote once referred to his novel In Cold Blood as describing a real event with fiction techniques. He used this notion to clarify how a true-life story could turn into a referential and powerfull narrative. When it comes to depecting and interrogating urban reality, we too can benefit from this approach.’

Beyond wordt uitgegeven door de Nederlandse uitgeverij SUN, maar is geheel Engelstalig en internationaal georiënteerd, het heeft een Portugese hoofdredacteur. En eigenlijk mogen we niet eens spreken van een tijdschrift, maar van een ‘bookazine’; het is inderdaad tamelijk luxueus uitgegeven en verschijnt twee keer per jaar. Volgens de ondertitel bevat Beyond ‘Short Stories on the Post-Contemporary’.

Dat klinkt zo hip en ondoorgrondelijk als het orakel van de hedendaagse architectuur, Koolhaas, zelf, en zo ziet het er ook uit, maar in tegenstelling tot bij de meeste bouwwerken van Koolhaas, bedriegt hier de schijn. Het is een verzameling zeer leesbare en lezenswaardige verhalen over architectuur en stedenbouw. Capote hoeft zich bepaald niet in zijn graf om te draaien.

In de inleiding bij dit nummer geeft hoofdredacteur Pedro Gadanho een samenvatting-in-één-zin van de problematiek waar bijvoorbeeld Lelystad van Joris van Casteren - die al liet zien dat stedenbouw een onderwerp bij uitstek is voor literaire non-fictie en die dat momenteel andermaal bewijst in Hollands Diep met zijn serie ‘droomsteden’, over uitbreidingswijken in Europa - ook over gaat: ‘Architecture indeed mirrors society, but not like architects like to imagine it.’

Alleen al vanwege die inleiding is het nummer het aanschaffen waard. Of wist u al wat ‘sweeding’ is? Gadanho wel: ‘As every self-respecting youth will tell you with a bored duh!, a sweeded movie is a very inexpensive, scathing remake of a well-known Hollywood blockbuster.’

Maar wat heeft dat met architectuur te maken? Nou, doe-het-zelf-architectuur zou wel eens de laatste trend kunnen worden: ‘Do a shabby version of a popular architectural icon now!’

Natuurlijk bevat deze aflevering van Beyond zelf ook een sweeded movie, vol virtuele knutselarchitectuur. Het bevat namelijk een op de computer (en dus zeer gelikte) in elkaar geknutselde sf-fotoroman: Swars – Architecture strikes back. Het gaat over de verhitte strijd die in de nabije toekomst zal losbarsten tussen architecten, om schaars geworden bouwmaterialen: ‘Oma Square is quiet for now, but there is the feeling of uncertainty in the air.’

Hoe geestig en scherp ook, de waarde van Beyond zit hem toch echt in de ‘Shortstories’. Bijvoorbeeld die van Martha Cooley (van de roman The Archivist), over de New Yorkse wijk Brooklyn. Voor de hoofdfiguur is deze wijk niet alleen een buurt (borough) maar ook een ‘hol’ (burrow) waar ze zich kan verschuilen. Jammer is misschien dat er nogal uitgebreid verwezen wordt naar Calvino’s Onzichtbare steden. Dat is een cliché dat je inmiddels in ieder artikel met literaire pretenties over architectuur en stedenbouw tegenkomt.

Je houdt dan ook je hart vast als je verderop het verhaal ‘Love, revolution and Las Vegas’ begint te lezen. Dat zal dan wel verwijzen naar het inmiddels toch wel klassiek te noemen boek Learning from Las Vegas? Dat doet het ook wel, maar dan heel goed. Het is een gefictionaliseerde geschiedenis van hoe dat boek ontstond. En het is tevens een hele mooie en verhelderende samenvatting ervan. In het kort komt het erop neer dat het succes van Las Vegas het falen van de modernisme is: de modernisten zijn er niet in geslaagd de mensen gelukkig te maken, en de makers van Las Vegas wel. Las Vegas is de verboden vrucht voor de moderne architect.

Het thema van dit nummer, Trends and Fads (trends en rages), komt het duidelijkst aan de orde in een opvallend welwillend verslag van wat je zou kunnen noemen ‘een dagje Dubai’. Die stad is volgens de schrijfster Vanessa Liaw onterecht symbool geworden van het failliet van trendy architectuur. Liaw wordt helemaal begeesterd door de stad en concludeert: ‘Iconic design can again give an impression of progress.’ Helemaal naief is Liaw niet, als ze op de terugweg bedenkt dat iedere trend, ook ‘iconic design’, binnen de kortste keren ingehaald is door andere en dan nog slechts aanleiding geeft van nostalgie: ach ja, dat vonden ze toen progressief. Liaws conclusie is behoorlijk cynisch, ze vraagt zich af of architectuur die de tand des tijds kan doorstaan ‘might be nothing more than a mirage in a desert’.

Maar de grootste verrassing van dit nummer over modes in de architectuur staat meteen in het begin, op een terecht prominente plek. Het is nota bene een essay uit 1905, van Georg Simmel: The Philosophy of Fashion. Simmel tilt het probleem van de mode meteen naar een hoger niveau. Ons modebewustzijn is een teken van de innerlijke verscheurdheid van de mens: we willen erbij horen én we willen ons onderscheiden. We willen meedoen én met rust gelaten worden. Wat dat betreft is nog niets veranderd en zal er ook wel niets veranderen.

Pieter Hoexum is filosoof, publicist (voor o.a. Trouw) en huisman. Hij was boekverkoper bij Athenaeum Boekhandel. Zijn boek Gedenk te sterven. De dood en de filosofen verscheen in 2003.