Recensie: Vijftig jaar Bondmuziek

De eerste James Bondfilm, Dr. No, is vijftig jaar geleden uitgekomen en dat is niet onopgemerkt gebleven. Niet alleen hebben we een nieuwe Bond, Skyfall, maar ook zijn er allerlei uitgaven die de verjaardag van 007 luister bijzetten. Taschen pakt flink uit met de Bond Archives, Penguin doet het bescheiden met een doosje ansichtkaarten en Oxford doet het, zoals het de uitgever betaamt, studieuzer. Voor hen schreef Jon Burlingame over de muziek in de Bondfilms. Want als je aan de films denkt, denk je aan achtervolgingen in snelle auto's, mooie maar gevaarlijke vrouwen maar zeker ook aan de muziek. Door helen westerik.

Dum di di dum dum, dum dum dum…

Weinig theme songs zijn zo iconisch als het Bond thema uit Dr. No, dat in alle films terugkomt. Het bevat een van de meest aanstekelijke en herkenbare gitaarlicks uit de filmmuziekgeschiedenis. Dat doet vermoeden dat er geniale ingevingen en goddelijke inspiratie aan te pas kwamen, maar die gedachte wordt flink onderuit gehaald in dit boek. Tijdgebrek en pragmatisme waren minstens even belangrijk.

Monty Norman was in 1961 een populaire liedjesschrijver die net een enorme hit had met zijn musical Irma La Douce. Juist toen hij op vakantie wilde gaan, werd hij gevraagd om mee naar Jamaica te komen. De eerste Bond-film zou daar worden opgenomen en hij kon mee om de sfeer op te snuiven en de score te schrijven, gebaseerd op Jamaicaanse muziek. Hij kwam terug met allemaal op de volksmuziek geïnspireerde liedjes, waaronder Under the Mango Tree dat het openingsnummer zou worden. Producent Cubby Broccoli was echter niet tevreden en wilde iets dramatischer, iets dat meer past bij 007. Norman plukte een liedje dat hij nog had liggen van de plank, maar ook dat was niet edgy genoeg voor Broccoli. De tijd begon inmiddels te dringen en de producenten besloten om iemand anders het nummer te laten arrangeren om het spannender te laten klinken.

Enter John Barry. Rijzende ster uit de Londense rock & roll scene, had net zijn eerste muziek geschreven voor film en tv. Hij vond het originele nummer niet erg bruikbaar, maar in de paar dagen die hij had om met een voorstel te komen, gebruikte hij het gitaarloopje, schrapte de vocalen en zette alles in mineur. Met de bebop elementen die hij toevoegde en de theatrale orkestratie is het de spannende filmmuziek geworden die al vijftig jaar werkt als een trein.

Popgeschiedenis en smeuïge lectuur

Dit soort anekdotische muziekgeschiedenis ligt Jon Burlingame. Niet verwonderlijk, want deze professor in de filmmuziekgeschiedenis is begonnen als journalist en schrijft nog steeds veel voor onder meer Variety. Een vlotte pen heeft hij zeker, evenals een encyclopedische kennis van filmmuziek. Zijn schrijfstijl heeft een terloopsheid die prettig is om te lezen en die in dit geval ook goed bij het onderwerp past.

De hele Bondserie is een mateloos populaire miljoenenproductie, waarop je heel goed een post-marxistische analyse kunt loslaten. Interessant voor een handvol academici. Maar voor de gemiddelde fan zijn de James Bondfilms een aangename escapistische verstrooiing die je beter gepaard kunt laten gaan met popcorn dan met Gramsci. Voor hen (en voor mij, want ik heb het met veel plezier gelezen) schreef Burlingame dit boek.

Al het oud zeer over rechtszaken (Norman vindt natuurlijk dat hij de enige echte schrijver van het Bondthema is, maar Barry heeft het voor een salaris van 200 pond gered - daar moet narigheid van komen!), gekrenkte ego's en miskend talent maken The Music of James Bond smeuïge lectuur. Toch is dat niet het enige waarop dit boek drijft. Muzikale ontwikkelingen, de onstuitbare opmars van de popmuziek (met daarmee samenhangende andere instrumentatie) en de invloed daarvan op filmmuziek zijn er evengoed een onderdeel van.

Goed voor aan de borreltafel

Ieder hoofdstuk (een hoofdstuk per film) wordt vergezeld door een analyse van de bladmuziek. Zonder zich te verliezen in technische details beschrijft Burlingame de dramatische betekenis van de muziek, waardoor je geen muziektheoretische kennis nodig hebt om het boek te lezen. Het woord contrapunt valt een keer in de inleiding en er zijn een paar notenbalken te zien maar daardoor zal niemand zich geïntimideerd voelen, al zullen musicologen misschien teleurgesteld zijn.

Omdat ieder hoofdstuk is opgebouwd uit twee delen - een algemeen deel over hoe de muziek tot stand is gekomen, en een deel in een apart kader over de muziek zelf - valt het op verschillende manieren te lezen. Je kunt de kaders overslaan en je hebt een vermakelijk en goed gedocumenteerd boek over de geschiedenis van de James Bond-films aan de hand van de muziek. Ook is het mogelijk om van roddel naar achterklap te bladeren en alleen de trivia te lezen. Goed voor bij filmquizzen en aan de borreltafel! Je kunt ook het hele boek lezen en dan blijkt het ineens een evenwichtige brok informatie in hoogst leesbare vorm te zijn. En in het ergste geval kijk je alleen de plaatjes, maar dan ontzeg je jezelf toch te veel!

Helen Westerik is rubrieksbeheerder Film bij Athenaeum Boekhandel. Samen met Louise Fresco schreef ze Verraad, Verleiding en Verzoening. De rol van eten in speelfilms. Ze selecteerde onder meer films voor het Shadow Documentaire festival.