Recensie: Beatlemania op de gracht

Op 6 juni is het vijftig jaar geleden dat The Beatles in Nederland optraden. Ringo was ziek, sessiedrummer Jimmie Nicol was zijn invaller voor een kort bezoek in juni 1964: een TV-presentatie en twee optredens in een veilinghal in Blokker. Hoogtepunt van het bezoek was een tocht met een rondvaartboot door de Amsterdamse grachten, waar tienduizenden op af kwamen. De 46½ uur die The Beatles op 5, 6 en 7 juni 1964 in Nederland doorbrachten, zijn minutieus gereconstrueerd en gedetailleerd beschreven in The Beatles in Holland, een boek vol unieke foto's en veel onbekende, prachtige illustraties. Door martin smit.

The Beatles hadden in februari 1964 Amerika al veroverd. Hun optredens in de Ed Sullivan Show werden door de helft van de Amerikanen bekeken. Het was het begin van een glorieuze intocht in een werelddeel waarin muziek na de opkomst van de rock 'n' roll in de jaren vijftig, in het begin van de jaren zestig tot een matig niveau was ingezakt. Oudere crooners, weinig opzienbarende country-artiesten en brave, fris gekapte zangers als Neil Sedaka, Gene Pitney en Glen Cambell maakten de dienst uit.

The Beatles zetten het ingeslapen muziekgebeuren op zijn kop, en maakten de weg vrij voor wat later 'the British Invasion' heette: successen van groepen als The Kinks, The Rolling Stones, The Animals, The Who en The Hollies. Maar ook zetten zij de doorbraak in gang van Amerikaanse groepen als The Byrds en The Lovin' Spoonful. Bovendien waren ze de directe oorzaak van Bob Dylans revolutionaire, geruchtmakende overstap van acoustisch naar electrisch gitaar.

Aalsmeerweg

The Beatles zaten niet direct te wachten op enkele optredens in Denemarken en Nederland - ze keken uit naar de tournee in het Verre Oosten - maar de optredens waren al geboekt. Manager Brian Epstein kwam dan ook niet mee naar Nederland, maar stuurde zijn assistent.

Enkele ondernemers in Nederland hadden, met vooruitziende blik, het opkomende Engelse beatgroepje weten te strikken voor een VARA-televisieoptreden in studio Treslong in Hillegom en een tweetal concerten in een veilinghal in het Noord-Hollandse kwekersdorp Blokker.

Op 5 juni 1964 kwamen ze op Schiphol aan. In het boek staan foto's waarop te zien is hoe The Beatles van Schiphol naar Hotel de Doelen worden gereden. Unieke foto's, maar met een simpele uitstraling. Immers, The Beatles, op dat moment de grootste muzieksensatie ooit - miljoenen jongeren op de wereld liepen er warm voor - rijden gewoon over de Aalsmeerweg en het Weteringplantsoen Amsterdam binnen. De boodschap is duidelijk: nuchtere Hollandse onwennigheid optimaal in beeld gebracht.

Beatfenomeen

Voor meer foto's in het boek geldt dat ze het amateurisme en de onbeholpenheid waarmee de groep in Nederland tegemoet werd getreden, haarfijn illustreren. De auteurs wagen zich niet aan analyses van de invloed die The Beatles hebben gehad hebben op de Nederlandse samenleving, op de jeugdcultuur en de houding van autoriteiten. Daar zijn sociologen voor. Simpel gesteld begonnen de jaren zestig in Nederland met die intocht van The Beatles in Amsterdam. Jeugd en jongeren manifesteerden zich vanaf dat moment anders in haardracht, levenshouding, kleding en later in protest. Een symbolisch autotochtje was het dus zeker.

Het is ook niet nodig alles uit te leggen. Tekst en beelden spreken voor zich. Uit de reconstructie in het boek wordt genoeg duidelijk hoe het beatfenomeen werd ontvangen. Autoriteiten en organisatoren stelden zich in eerste instantie terughoudend en voorzichtig op. Maar op de achtergrond heerste enige lichte angst. Een mogelijk dreigende ontsporing van de jeugd diende immers voorkomen te worden.

Playback

Niet alleen bleek tot veler teleurstelling het televisie-optreden playback te zijn, het zorgvuldig geselecteerde publiek diende zich strikt aan regieaanwijzingen te houden en tot overmaat van ramp werd The Beatles een interview afgenomen in een voor het publiek niet zichtbare ruimte. Zogenaamd spontane vragen vanuit het publiek ('Wie wast hun sokken als ze op reis zijn?') werden door Herman Stok (presentator van het oubollige muziekprogramma Top of Flop) doorgegeven aan Berend Boudewijn (die beter Engels sprak), die vervolgens de vragen aan The Beatles stelde. Een nietszeggend interview, typerend voor de onwennigheid en de afwachtende, wantrouwende houding van een oudere generatie tegenover het Britse groepje, en daarmee ook naar een jongere generatie. Met een beschrijving van de playbackshow en een volledig uitgeschreven tekst van het interview tonen de auteurs, Jan-Cees ter Brugge, Henk van Gelder, Lucas Ligtenberg en Piet Schreuders, dit zonneklaar aan.

Rondvaart

Brachten in Treslong de jongeren die bij het laatste Beatles-nummer spontaan de dansvloer opgingen, de organisatoren nog tot lichte paniek, de volgende dag in Amsterdam leek het een ongecontroleerd pandemonium te worden. Na een (geheim) nachtelijk bezoek aan de Amsterdamse Wallen en aan Club Femina op het Rembrandtsplein, verschenen The Beatles uren te laat voor een geplande tocht per rondvaartboot door de Amsterdamse grachten. John, Paul, George en Jimmie namen plaats in de rondvaartboot Jan van Galen. De Amsterdamse grachten stonden overvol, met tussen de dertig- en honderdduizend jongeren (de schattingen lopen uiteen). Er werd meegehold met de boot, gezongen, gescandeerd en tientallen jongeren sprongen in de gracht om de Beatlesboot te kunnen bereiken. Een enkeling lukte dat. Het bracht de politie enkele malen tot streng optreden en de organisatoren tot beginnende wanhoop.

Beatlemania

Wat dit boek zo leuk maakt is dat de auteurs veel figuranten, fans en getuigen van dat ene momentje Nederlandse Beatlemania hebben weten op te sporen of hun eerder genoteerde belevenissen hebben weten op te duiken. Gecombineerd met recent genoteerde verhalen is The Beatles in Holland een uniek verslag geworden. Verhalen van meisjes in Volendammer kostuum bij de aankomst, van organisatoren en politieagenten, journalisten, van jongens en meisjes langs de route van de boottocht, grachtenspringers en concertbezoekers, geven bijna een herbeleving van die paar hectische dagen, ook al was je er niet eens bij. Wat The Beatles er zelf van vonden, daar komen we niet veel over te weten. Ja, het was 'great', lieten de jongens weten.

De rondvaart moet een van de weinige keren geweest zijn dat The Beatles iets hebben kunnen zien van de omgeving waar ze optraden. Tijdens de tocht zijn honderden foto's gemaakt, niet eerder werd zo'n mooie selectie ervan verantwoord en goed gedocumenteerd gebundeld.

Veilinghal

Want dankzij het onnavolgbare speurwerk van Piet Schreuders is deze tocht letterlijk in kaart gebracht. Niet alleen de route is nauwgezet gereconstrueerd, Schreuders wist ook de plekken van tientallen foto's tijdens de tocht gemaakt, exact te plaatsen. Voor wie na vijftig jaar de rondvaart nog eens wil nalopen, is er een schematische situatiekaart in het boek opgenomen.

Na de tocht vonden twee optredens plaats in de veilinghal in Blokker bij Hoorn. Op een Polygoonfilmpje zijn wat fragmenten te zien. The Beatles speelden acht nummers, na vijfentwintig minuten was het afgelopen. Beatlemania zoals bekend van Amerikaanse beelden, hysterische taferelen met flauwvallende meisjes waren in Blokker niet aan de orde. In het licht van de gespannen verwachtingen vooraf wellicht een anticlimax. Duidelijk is dat de veilinghal niet tot een lekkere concertsfeer zal hebben bijgedragen: een entourage van Hollandse knulligheid optima forma.

Invaldrummer

In dit boek is het bezoek van The Beatles aan Nederland voortreffelijk geïllustreerd: veel niet eerder gepubliceerde foto's, van krantenkoppen en knipsels tot toegangskaartjes en covers van muziektijdschriften.

Toch blijft na lezing één vraag hangen, die ook de auteurs niet hebben kunnen beantwoorden: wat is er geworden van invaldrummer Jimmie Nicol? Acht keer mocht hij met The Beatles optreden. Het verhaal ging dat hij in 1988 was overleden, maar in 2005 is hij nog eens gesignaleerd in Utrecht. Niemand weet waar hij nu is, zelfs zijn zoon niet. Misschien dwaalt hij op 6 juni nog eens langs de Amsterdamse grachten.

Martin Smit is redacteur van het tijdschrift de As, schreef artikelen voor de As, De Parelduiker, Leovardia en is medewerker van Athenaeum Nieuwscentrum.