Recensie: Familievetes in een volksbuurt

Napels, jaren vijftig. Twee vriendinnen groeien samen op in een wijk waar continu spanning heerst. Waar jongens meisjes bekogelen met stenen, en waar een vader op klaarlichte dag thuis in zijn pyjama wordt vermoord. Wat de vriendinnen onderscheidt van hun leeftijdsgenoten in de wijk is dat ze goed kunnen leren, en misschien later wel de wijk kunnen ontvluchten. Of is dat toch niet zo eenvoudig? De geniale vriendin is het eerste deel van een trilogie van een onbekende Italiaanse auteur die onder het pseudoniem Elena Ferrante schrijft: sprankelend, heftig en kleurrijk. Door karlijn de winter.

Elena en Lila, zo heten de twee vriendinnen. De geniale van de twee is Lila - althans, in de ogen van Elena. Lila weet alles beter, leent stiekem boeken in de bibliotheek en durft altijd en overal een grote mond op te zetten. Zo beschuldigt ze op achtjarige leeftijd de boeman van de wijk er recht in zijn gezicht van haar pop gestolen te hebben.

Geheime schoen

Maar de rollen verschuiven. Steeds meer schemert namelijk door dat Lila ook tegen Elena opkijkt, zeker als Elena naar het gymnasium gaat en Lila aan de slag moet in de schoenmakerij van haar vader. De vriendschap is er een waarbij geen van beiden gelijkwaardig zijn, maar ze toch niet zonder elkaar kunnen en zich continu aan elkaar spiegelen. Zo werkt Lila met haar broer al jaren aan een kinderfantasie, het ontwerp van een eigen schoen, iets waardoor Elena altijd naar haar vriendin opkeek:

'Als ze het tegen mij […] over dingen [had], merkte ik steeds duidelijker dat ze dat een beetje met ontzag voor mij deed en zij in feite voortdurend de behoefte had mij te bewijzen dat ze haar verstand even goed wist te gebruiken als ik. Zelfs toen ze op een middag een beetje onzeker besloot me te laten zien hoe ver de geheime schoen was die zij en Rino aan het maken waren, had ik niet meer het gevoel dat ze in een prachtig land leefde waarin voor mij geen plaats was. Ik had eerder de indruk dat zowel zij als haar broer aarzelde om met mij over zulke gewone dingen te praten.'

Elena en Lila trotseren samen de onenigheid die de wijk in zijn greep houdt. Vetes en jaloezie die tussen de families heersen, ervaren ze als kinderen nog als iets abstracts, een ondefinieerbare spanning. Later, wanneer jongens zich voor hen beginnen te interesseren, wordt die spanning steeds concreter en gaat die ook hen aan. Marcello, Pasquale, Stefano… alle jongens azen met name op Lila, en wie zij uiteindelijk kiest zal de machtsverhoudingen in de wijk sterk beïnvloeden.

Vuurwerkshow

De grootste ontlading van de spanningen vindt plaats op oudejaarsavond 1957. De rivaliserende families in de wijk brengen hun enorme vuurwerkvoorraden tot ontploffing en proberen elkaar daarbij te overtreffen:

'Ze streden ik weet niet hoelang met de Solara's, er klonken explosies aan beide kanten alsof het dakterras en het balkon loopgraven waren, en de hele wijk schokte en trilde. Je begreep er niets meer van, gedreun, gesprongen ramen, doorboorde lucht.'

De scène neemt een akelige wending wanneer de knallen van vuurwerk bijna ongemerkt overgaan in een ander geknal - dat van een pistool. In feite bestaat het hele boek uit een opeenvolging van dit soort, overigens niet allemaal even heftige maar wel beeldende, scènes. Daarmee heeft het lezen van de roman veel weg van het kijken naar een Italiaanse film.

Dat is niet wat je verwacht wanneer je voorin het boek de lijst ziet staan met alle namen van de personages. Zo'n lijst schept verkeerde verwachtingen: bij een verhaal met kleurloze, inwisselbare personages heb je zo'n lijst nodig om niet volledig in de war te raken van alle namen. Maar Elena Ferrante geeft haar personages stuk voor stuk zo'n eigen karakter en uitstraling dat ik geen moment de behoefte heb gevoeld om naar die lijst terug te bladeren.

Wanneer aan het einde van het boek Lila 16 jaar is, heeft ze haar keuze gemaakt, ze trouwt met de vermogende kruidenierszoon Stefano. Ze lijkt definitief een andere weg gekozen te hebben dan Elena, die doorleert op het gymnasium een steeds meer de drang voelt om de benauwende leefwereld van de volkswijk ('het plebs' zoals haar vroegere lerares het haar inwrijft) te ontvluchten. Alleen, of ze echt zo ver gaat komen? De proloog, waarin Elena als oudere dame inmiddels in Turijn woont en terugkijkt op haar vriendschap met Lila, lijkt te suggereren van wel. Maar het blijft open: na het uitlezen van De geniale vriendin verlang je meteen naar het vervolg.

Karlijn de Winter studeerde communicatie- en informatiewetenschappen aan de VU te Amsterdam en Italiaanse taal en cultuur aan de Universiteit Utrecht. Op dit moment werkt ze als freelance tekstschrijver.