Recensie: Een uitstekend geschreven bewijsstuk A

Hanya Yanagihara is editor-at-large voor online reismagazine Conde Nast Traveller. Haar debuut, The People in the Trees (longlist Dylan Thomas Prize, vertaald door Inger Limburg als Notities uit de jungle), gaat over macht en machtsmisbruik. Over de prijs van vooruitgang, over culturele superioriteit als slang in het paradijs, en over liefde, oorspronkelijk en puur of gedwongen en geperverteerd. Een Nobelprijswinnaar wordt veroordeeld voor seksueel misbruik en schrijft zijn memoires, en dat doet hij erg goed. Een lastige kwestie voor de jury van lezers die wij zijn.

N.B. Lees ook fragmenten uit Yanagihara's succesroman Een klein leven (2016, A Little Life, vertaald door Josephine Ruitenberg en Kitty Pouwels), en Naar het paradijs (2022, vertaald door Inger Limburg en Lucie van Rooijen).

‘Over dinner, as I half listened to Owen drone on […] I reflected upon how fundamentally naïve he was, how small and plebeian his concerns were, […] and how profoundly changed I now was. I had no disdain for him, however, and indeed, it was soothing to be with someone for whom life was a series of the familiar, whose every problem was solvable, who could find such pleasure in the everyday.’

'Tijdens het diner zat ik met een half oor te luisteren naar Owens gezanik [...] en ondertussen bedacht ik hoe naïef hij in feite was, hoe triviaal en burgerlijk zijn bezigheden waren, [...] en hoe wezenlijk ik veranderd was. Toch voelde ik geen minachting voor hem; ik vond het zelfs geruststellend om bij iemand te zijn voor wie het leven een aaneenschakeling was van dingen die vertrouwd waren, voor wie elk probleem oplosbaar was, die genoegen kon scheppen in het alledaagse.'

Norton Perina, na zijn eerste bezoek aan Ivu’ivu, tijdens een diner met zijn broer Owen. Perina is de belangrijkste stem van The People in the Trees: Nobelprijswinnaar, grensverleggend wetenschapper, en veroordeeld voor misbruik van een van zijn kinderen. Op aanraden van Ron Kubodera, de enige vriend die Norton nog rest, schrijft hij zijn memoires, van kinds af aan tot opsluiting. Kubodera ontvangt zijn brieven en redigeert de losse ‘afleveringen’ tot boekvorm. Hij geeft in zijn inleiding toe dat hij delen heeft aangepast of weggelaten: ‘I have cut – judiciously – passages that I felt did not enrich the narrative or were not […] of any relevance.’

Een betrouwbaar relaas?

Memoires van een man veroordeeld voor kindermisbruik, geredigeerd en geselecteerd door zijn enig overgebleven vriend: klinkt niet als een bijzonder betrouwbaar relaas. Maar Perina's droge humor en precieze, bijna wetenschappelijke stijl geven zijn verhaal een essayistisch karakter, alles behalve een pleidooi voor clementie. Het is Kubodera er dan ook niet om te doen Perina vrij te pleiten; meer om aan te geven wat voor groot man hij was en is, een gegeven waar volgens Kubodera de laatste twee jaar (aanklacht, rechtszaak en opsluiting) niets aan af doen. Toch blijf ik als lezer sceptisch over Perina’s betrouwbaarheid, en Kubodera’s redactie. De basis van The People in the Trees is op zijn minst een intrigerende premisse.

De memoires zelf, van Indiana via Harvard naar Micronesië naar Californië, zijn bijzonder goed geschreven. Een sympathiek karakter wordt Perina nooit: hij is en blijft een loner, apart gezet door een bovengemiddeld intellect, door een desinteresse in het geaccepteerde levenspatroon van de jaren vijftig, door een vlucht in een alternatieve realiteit die hem nieuwe keuzes lijkt te bieden maar hem nog verder wegduwt van de belevingswereld van zijn tijdgenoten.  Zijn keuzes zijn begrijpelijk, sommige zelfs aantrekkelijk (alles achterlaten, geluk zoeken op een onontdekt eiland), en de gevolgen van die keuzes daarom ook acceptabeler. Tot op zekere hoogte, en die hoogte is uiteindelijk aan de lezer.

De jury en bewijsstuk A

Yanagahira laat het oordeel aan ons. Kubodera raast in zijn introductie tegen een jury van ‘supposed peers — what must it feel like to be a man of Norton’s intellect and have your character determined and your fate writ by twelve incompetents […] whose decision renders virtually every one of your previous accomplishments insignificant, if not entirely meaningless?’ ('zogenaamd gelijken. Het moet voor een man van Nortons intellectuele kaliber ondraaglijk zijn geweest dat zijn persoonlijkheid werd geanalyseerd en zijn lot beslecht door twaalf incompetente lieden [...]. Door hun oordeel wordt vrijwel alles wat je ooit hebt gepresteerd onbeduidend of zelfs volkomen betekenisloos.')

In zijn epiloog is hij milder: ‘[O]ne can disagree with Norton’s opinions on the matter (liefde, red.) and still think him a whole, and a good, human being. At least this is what I hope, though it is ultimately for the reader to decide.’ ('De lezer kan het oneens zijn met Nortons opvattingen in deze kwestie en hem uiteindelijk toch zien als een compleet en goed mens. Dat hoop ik althans, hoewel het uiteindelijk iets is wat de lezer zelf moet beslissen.') Yanagahira laat ons als lezers de rol van jury vervullen maar dan met het verhaal van de verdachte als bewijsstuk A. En dat verhaal is dermate goed geschreven dat het oordeel niet zwart-wit kan zijn.

Bas Stoffelsen studeerde Engelse Taal en Letterkunde.