Recensie: De schoenmaat van Herakles in de rugzak naar Griekenland

Voor wie cultureel verantwoord naar Griekenland wil reizen, voldoet een standaard reisgids vaak niet. Een uitgave van het reisverslag van Pausanias is voor menig classicus de beste optie, al zijn de beschikbare uitgaven daarvan te groot om mee te nemen op reis. In samenwerking met Labrys Reizen maakte classicus en byzantinoloog Hein van Dolen het boekje Op reis door Griekenland, in handzaam formaat en vol wetenswaardigheden over het oude én moderne Griekenland. Een must voor iedereen die deze zomer naar Griekenland afreist, of dat zou willen doen. Door lujzika adema van kooten.

Het eerste deel van Op reis door Griekenland bevat wandelingen langs antieke overblijfselen in Athene, in Byzantijnse kloosters en over Griekse eilanden. Van Attika tot Peloponnesos, Aigina tot Kreta, Centraal-Griekenland tot Macedonië: alle highlights worden bezocht. Het tweede deel van het boekje bevat een overzicht met achtergronden: de maatschappij in de oudheid met aandacht voor antieke filosofie, godsdienst, (kunst)geschiedenis en dagelijks leven, en een overzicht van de Byzantijnse en de moderne geschiedenis van Griekenland. Opgravingen en andere bezienswaardigheden geven aanleiding voor navertellingen van spannende episoden uit de Griekse geschiedenis - zoals de slag bij Marathon - of voor mythische verhalen - denk bijvoorbeeld aan het verhaal van Agamemnon en zijn familie in Mycene.

Grand tour

Op reis door Griekenland is in de eerste plaats geschreven voor middelbare scholieren, in het bijzonder gymnasiasten, die een grand tour ondernemen in het kader van hun culturele vorming. De teksten zijn dan ook kort en bondig, de illustraties fris en fel. In een koffer naar partycentrum Chersonissos misstaat het boekje overigens niet, want Kreta met Heraklion en Knossos komen ook aan bod. De eerste exemplaren in rugzakken naar Griekenland zijn al gesignaleerd.

Maar ook voor Griekenlandkenners is het boek zeker een aanrader. Over de klassieke oudheid wordt dan wel weinig vernieuwends verteld (dat beoogt de auteur ook duidelijk niet), maar als opzoek- en meeneemgids is het boekje zeer bruikbaar. Bovendien heeft Van Dolen zichtbaar zijn best gedaan om ook voor classici een interessant boek te schrijven, door minder bekende plaatsen en musea te beschrijven en door veel aandacht aan de moderne geschiedenis en cultuur van Griekenland te besteden, waarin bij velen lacunae zijn. In het nawoord wordt een fragment uit het werk van Grieks dichter Odysseas Elytis opgenomen, in zowel Grieks als Nederlands.

Leuke weetjes

Bovendien bevat het boekje tal van verrassende wetenswaardigheden over de oudheid. Wist u bijvoorbeeld hoe het woord laconiek haar etymologische oorsprong bij de bondigheid van de Spartanen in Lakonië vindt, dat Herakles' schoenmaat 48 als meetlat voor een stadion diende en dat Herodotus tijdens de Olympische Spelen voordroeg uit eigen werk en de atleten dientengevolge klaagden dat zij te weinig aandacht kregen? Het zijn geen keiharde feiten, maar als vrolijke fun facts luisteren ze het verhaal mooi op: 'In Sparta was het de gewoonte dat alle mannelijke burgers lang haar droegen, met als reden dat mooie mensen hierdoor beter oogden en dat de lelijkerds meer afschuw inboezemden.' In Athene konden armlastige burgers niet alleen gratis naar een theatervoorstelling, ze kregen zelfs geld toe wegens mogelijke inkomstenderving. Van zo'n cultuurpolitiek kunnen we tegenwoordig enkel watertanden.

Rood en zwart

De vormgeving is verzorgd door Brigitte Slangen, die voor de pagina's een zacht gelige kleur koos, met knalrode en zwarte accenten. Dat zijn de enige kleuren in het boek. De sterke contrasten komen terug in de heldere illustraties van Louis van Geijn, die lugubere onderwerpen niet schuwt. Niet alleen wegens het handzame formaat, maar ook door het leeslint en de prettige tekstopmaak is het boekje praktisch in gebruik. Het kan in elke tas en zorgt voor nauwelijks extra gewicht, ondanks de hoeveelheid wetenswaardigheden die het boek bevat. Maar wat Op reis door Griekenland vooral zo innemend maakt, zijn de liefdevolle extraatjes in de appendices: recepten voor Griekse gerechten (spinazietaart en tzatziki), een lijstje tips met moderne Griekse literatuur en films over de Griekse oudheid en een aantal pagina's gereserveerd voor persoonlijke notities. Het is duidelijk dat de auteur zijn lezers net zo enthousiast voor Griekenland wil maken als hij zelf is, of ze nu daadwerkelijk naar het land afreizen, of thuis in Griekse sferen willen verkeren.

Juist omdat aan de vormgeving zoveel aandacht is besteed, is het wonderlijk dat aan zoiets essentieels als een register niet is gedacht. Zeker voor een opzoekgids met informatie over wat je op reis tegenkomt, is het handig om snel de gewenste informatie te kunnen opzoeken, ook wanneer je niet letterlijk de wandelingen wilt volgen. Het is zeker geen straf om herhaaldelijk door het boekje te bladeren, maar het steekt wat af tegen de verder zo verzorgde vormgeving dat een index ontbreekt.

Nieuwe klassieker

Hein van Dolen schreef veel toegankelijke boeken over de klassieke oudheid, voor zowel een jong als voor een ouder publiek. Zo werkte hij mee aan schoolboek Pallas, verzamelde hij verhalen uit de oudheid voor kinderen (De farao en de dief, Op naar de Olympos), schreef hij de Kleine geschiedenissen van Griekse Mythen en van het Byzantijnse Rijk, maar leverde ook de vertaling van onder andere Herodotus' Historiën en Aesopus' Fabels. In Op reis door Griekenland komen deze verschillende expertises samen: zowel de oude als moderne geschiedenis van Griekenland, zowel voor een jong als voor een oud publiek. Als archeologische reisgids naar Rome is er sinds geruime tijd Verhuycks SPQR en sinds kort ook de Kidsgids van Irene de Koning, waarmee kinderen hun ouders op avontuur kunnen meenemen naar Rome. Op reis door Griekenland is een goede Griekse tegenhanger voor deze beide titels. Het boek geeft me zin weer eens naar Griekenland terug te gaan, en ik weet al wat ik dan meeneem.

Lujzika Adema van Kooten is classicus en rubrieksbeheerder Klassieke Oudheid bij Athenaeum Boekhandel.