Recensie: Thuis is voor iedereen elders

In de film Up in the Air wordt Ryan Bingham (gespeeld door George Clooney) door bedrijven in heel Amerika ingehuurd om hun ontslagen te regelen. Hij brengt ruim driehonderd dagen per jaar door in hotelkamers en op vliegvelden en voelt zich daar beter thuis dan in zijn eigen appartement. Het nomadische bestaan van iemand als Bingham wordt in Jan Willem Duyvendaks recente studie The Politics of Home aangeduid als ‘de strategie van de hotelketen’. De auteur, socioloog aan de Universiteit van Amsterdam, betoogt dat er in de Westerse wereld verschillende perspectieven circuleren op ‘home’ - daar waar mensen wonen en zich op hun gemak voelen. Ryan Bingham ziet de wereld vermoedelijk door een andere bril dan iemand die in een Gronings dorp geboren is en nooit verder heeft gereisd dan de provinciegrens. Dat is althans de achterliggende gedachte. Door lodewijk brunt.

Thuis alle kanten op

Niet iedere native speaker zal ogenblikkelijk begrijpen waar de titel van Duyvendaks boek op slaat: ‘home’ is een ruim begrip - my home is my castle gaat over de veiligheid en afscherming van iemands woning, toch is de Home Secretary niet de Minister van Volkshuisvesting maar die van Binnenlandse Zaken. In het Nederlands heeft ‘huis’ of ‘woning’ een andere gevoelswaarde dan ‘thuis’, terwijl er een duidelijk verschil bestaat tussen ‘ik ben thuis’ en ‘ik voel me thuis’. Zou je de titel moeten vertalen als De politiek van het thuis?

Ik vrees dat een uitgever daarmee niet de boer op zal gaan. Uit de ondertitel kun je opmaken dat het boek handelt over belonging en nostalgia - dus: ergens bijhoren en weemoed - maar dat rijmt slecht met het politieke bedrijf. Het kan dus een beetje alle kanten op. En dat is ook precies wat er gebeurt als je de titel overslaat en begint te lezen. Geen strak betoog maar fragmenten, soms schijnbaar ontleend aan uiteenlopende discussies en nogal geforceerd onder een noemer gebracht. De auteur is geen begenadigd stylist, zijn werkstuk is te veel scriptie: geen gebrek aan blijken van belezenheid, maar weinig greep op het onderwerp.

Home in de V.S. of Europa

Wat niet wegneemt dat er boeiende zaken worden behandeld in The Politics of Home. Mensen hebben verschillende ervaringen met waar ze wonen, maar hebben er ook gecompliceerde gedachten over. De auteur brengt terecht naar voren dat opvattingen over ‘thuis’ niet alleen in de tijd kunnen verschillen, maar ook naar plaats. Hij vergelijkt de Verenigde Staten met Europa. Amerikanen bedoelen met ‘home’ de plek waar ze wonen, waar dan ook - hun mobiliteit is aanzienlijk groter dan die van Europeanen. De Amerikaanse woning wordt vooral beschouwd als een wijkplaats, waar je je veilig en gekoesterd kunt terugtrekken uit de wereld om je heen.

In Europa zou het ‘thuis’ eerder het land zijn waar iemand woont, de natie. Zulke denkbeelden hebben indringende gevolgen voor de manier waarop het ‘eigene’ en het ‘vreemde’ wordt ervaren. Hier komt de politiek op de proppen. Volgens de auteur heeft het thuisgevoel vooral in Nederland een snelle ontwikkeling doorgemaakt sinds de roerige jaren zestig; in toenemende mate wordt de Nederlandse cultuur voorgesteld als een hechte, onveranderlijke eenheid waarover grote eenstemmigheid bestaat. Je moet je als Nederlander hier thuis voelen, je moet niet alleen de taal spreken, maar ook de geschiedenis kennen en je daarmee vereenzelvigen.

Vreemdheid als vanzelfsprekendheid

Vrijwel alle politieke partijen - van extreem links tot extreem rechts - spreken zich in zulke bewoordingen uit en als premier Rutte aankondigt dat ‘Nederland weer van de Nederlanders moet worden’ schijnt niemand zich af te vragen wat hij nou eigenlijk bedoelt. Intussen legt dit een zware druk op ‘vreemdelingen’. Hoezeer ze zich hier in hun eigen termen ook thuis voelen - en Duyvendak beweert dat dit het geval is - ze kunnen het nooit goed genoeg doen.

Nederlanderschap impliceert het opgeven van andere loyaliteiten en het zich compleet overgeven aan Nederlandse normen en gevoelens. Hoe meer politici erop aandringen dat vreemdelingen Nederlanders moeten worden, hoe moeilijker het wordt om dat voor elkaar te brengen. Een ‘catch 22’- situatie: wat je ook doet, je doet het toch verkeerd.

Als de auteur gelijk had, zou The Politics of Home in Nederland op een soort Zuid-Afrikaanse ‘thuislandenpolitiek’ afkoersen. Maar of het al zover is, valt te bezien. In Den Haag kakelt iedereen elkaar weliswaar na, maar wat er op het Binnenhof gebeurt hoeft zich nog niet te manifesteren in het gewone leven daarbuiten - waar echte mensen zich thuis voelen, of niet.

Lodewijk Brunt is stadssocioloog.