Recensie: Een parabel voor op de achterbank

Schrijver en dichter voor volwassenen Jef Aerts maakt met Het kleine paradijs zijn debuut voor kinderen. Hij neemt jongere lezers even serieus als zijn volwassenen publiek, blijkt uit de onberispelijke stijl waarin hij zijn verhaal vertelt. En zodra Aerts bij zijn hoofdpersoon een gewei op het hoofd laat groeien waarin ze dingen stopt die ze niet wil onthouden, is het duidelijk dat Aerts' toewijding en vakmanschap niet alleen de taal betreft, maar elk aspect van zijn boek. Wie zoiets bedenkt en volstrekt geloofwaardig beschrijft, maakt zich er niet gemakkelijk vanaf.

N.B. Deze recensie maakt onderdeel uit van de korte reeks besprekingen 'Ik ga op reis en ik neem mee', waarin een aantal van onze recensenten mogelijke vakantieboeken bespreken. Vandaag: het kinderboek.

Het verlangen naar een vader

De twaalfjarige Lilita is een verwilderd meisje dat met haar moeder in een woestijnachtig gebied leeft. Ze slaapt in een holle stam gevuld met uilendons en voedt zich met noten en de nectar van bladluizen. De vragen over haar vader, die haar moeder maar niet echt beantwoorden wil, verdwijnen in het gewei dat daardoor steeds groter wordt.

Wat de lezer inmiddels al over deze vader weet is dat hij de stichter van Barnstad is, een nederzetting uitgegroeid tot welvarende stad met als economisch centrum een enorme pizzafabriek. Lilita's moeder, de eerste vrouw van Barnstad, kan het tot ergernis van haar man niet laten om zwerftochten door de bergen en vlakten rondom hun kleine paradijs te maken. Zijn oplossing om haar aan zich te binden, een enorme muur om de stad, deed haar uiteindelijk definitief vluchten.

Een van de reuzenschildpadden die er door de vader opuitgestuurd worden om de moeder te vinden, herkent twaalf jaar later het gezicht van de voortvluchtige in haar dochter, en biedt Lilita aan haar mee terug te nemen. Lilita's verlangen naar haar vader drijft het verhaal voort, al ontdekt ze al snel dat er een nieuwe vrouw is, Eva, en twee nieuwe kinderen, zoons Speer en Adem, die elkaar danig naar het leven staan.

Kinderboek

Voor wie het nog niet doorhad: er zijn nogal wat parallellen met de Bijbelse vertelling over het begin van de wereld. Zo betekent Kaïn speer, en Abel adem. En net als de Bijbelse Adam volgens de apocriefe boeken voor Eva een andere vrouw had, was de vader van Speer en Adem eerder samen met een eigenzinnig en exotisch exemplaar dat 'van andere klei gemaakt' is. De muur om Barnstad dient om het paradijs van de vader te beschermen tegen de grote boze buitenwereld met ratten en onkruid en arme mensen. Binnen de muren is weliswaar geen vrijheid, maar alles is er perfect. Aerts' boek stelt vragen over religie, vrijheid, samenleven, moraliteit.

Dan volgt de obligate vraag bij kinderboeken die gewicht in de schaal leggen: is dit wel een kinderboek? Natuurlijk wel. Misschien niet voor elk kind of het gemiddelde kind, maar wel voor kinderen met veel leeservaring en verbeeldingskracht. Kinderen die zich zouden kunnen identificeren met de vader in het volgende citaat.

'Al toen hij heel klein was, had vader het gevoel dat hij op de verkeerde plek was geboren, in het verkeerde land of misschien zelfs op de verkeerde planeet. Hij stelde zich voor dat hij eigenlijk een avonturier had moeten zijn die op de rug van een kameel rondreed in de woestijn. Of dat hij een kind was op de planeet Mazius, waar de grond bedekt was met vissenhuid en alles zo glibberig was dat je nauwelijks op je benen kon blijven staan.
Ooit was hij zo dom geweest om aan zijn broers te vertellen dat hij niet zeker wist of hij wel in het juiste gezin was geboren. Dat hij was voorbestemd om directeur te worden van de opera of kunstschilder aan het hof van de koning. Sindsdien hadden ze geen kans onbenut gelaten om hem met zijn gekke ideeën te pesten.'

Zullen ze er alles uithalen wat Aerts erin gestopt heeft? Allicht niet. Maar doen volwassen lezers dat wel uit elk boek?

Het kleine paradijs kan in handen van het juiste kind een levens- of in elk geval leescarrière veranderend boek zijn. Zo'n boek waarover een schrijver later zegt: 'Toen ik dát las…' Geef het daarom elke literaire veelvraat van elf en ouder te lezen. Je weet nooit wat het teweegbrengt.

Eveline Vink is redacteur van Leesplein en Boek en Jeugd Online en maakt de jeugdboekenselectie voor het tijdschrift J/M voor Ouders.