Recensie: Een wereld uit duizenden

De stad uit de titel van de nieuwe roman van Jonathan Lethem, Chronic City, is New York, of eigenlijk: Manhattan. Na een uitstapje naar Californië in You Don’t Love Me Yet (2007) is de New Yorker Lethem weer terug op vertrouwder gebied, maar dit Manhattan is eigenlijk niet vertrouwd te noemen. Het lijkt op het Manhattan zoals wij het kennen, maar is net even iets anders, alsof de stad gekanteld is en alles op net een andere plek is terechtgekomen. Toepasselijk in een roman waarin alles op losse schroeven staat en niets is wat het lijkt te zijn, zegt emmi schumacher.

Het Manhattan van Chronic City is opgebouwd uit vele werelden, die geen van alle met elkaar in verbinding staan. Elk appartementencomplex is een wereld op zich; elke buurt is een wereld op zich; en Manhattan zelf lijkt niets met de rest van New York te doen te hebben, laat staan met de wereld daarbuiten. Het maakt leven in deze stad tot een onzekere bedoening: hoe plaats je je eigen bestaan in een wereld zonder context? Hoofdpersoon Chase Insteadman lijkt in elk geval alle connecties te zijn verloren: niet alleen met de wereld om hem heen, maar ook met zijn eigen gevoelens en herinneringen. Hij kan zich bijvoorbeeld niet meer herinneren hoe zijn verloving – niet toevallig met een astronaute die vastzit op haar ruimteschip, elk direct contact onmogelijk – eigenlijk tot stand is gekomen. Door zijn vriendschap met de excentrieke Perkus Tooth begint hij zich zelfs af te vragen of wat hij om zich heen ziet wel iets te maken heeft met de waarheid en de werkelijkheid.

Voor Perkus Tooth, een ex-schrijver en criticus die een ongelofelijke kennis van muziek, film en populaire cultuur paraat heeft, is niets wat hij ziet echt: alles staat symbool voor iets anders, en de waarheid over de wereld kan alleen achterhaald worden door het zoeken naar die verborgen betekenissen. Het wordt allemaal nog ingewikkelder als Perkus, Chase en zijn vriendin Oona horen over 'Yet Another World', een virtuele wereld die grote gelijkenissen vertoont met het Second Life van nu. Die virtuele wereld leidt tot een onoplosbare vraag: hoe kunnen ze zeker weten dat ze zelf ook niet in een gesimuleerde wereld leven, bestuurd door onzichtbare webmasters?

‘“Right, right,” said Oona slyly. “But here’s the point. If we agree that the odds are overwhelming that it’s already happened, then we’re just one of innumerable universes living in parallel, a series of experiments just to see how things will develop. You know, whether we’ll end up destroying ourselves with nuclear weapons, or become a giant hippie community, or whatever. There might be trillions of these simulations going on at once.”
“Why couldn’t we be the original?” I asked.
“We could be,” said Oona. “But the odds aren’t good. You wouldn’t want to bet on it.”

Spannend! Natuurlijk is het idee van parallele werelden, of de vraag wat werkelijkheid is en wat niet, niet nieuw. Maar Lethem is in staat complexe en abstracte theorieën in een nieuw en helder licht te plaatsen, zonder dat iets van die complexiteit verloren gaat. Met hetzelfde gemak waarmee hij in eerder werk, zoals debuut Gun, with Occasional Music en het veelgeprezen Motherless Brooklyn, verschillende genres combineerde, smeedt hij in Chronic City merkwaardige theorie en zo mogelijk merkwaardiger praktijk tot een bewonderenswaardig coherent geheel. De zoektocht van Chase en Perkus wordt naar grote hoogten geleid, totdat hun wereld (figuurlijk, maar bijna ook letterlijk) in duigen valt, maar het is duidelijk dat Lethem te allen tijde de touwtjes stevig in handen heeft. Met dank aan een onverslaanbare combinatie van abstractie en lichtvoetigheid, existentiële vraagstukken en pop culture humor blijven Chronic City, de roman, Manhattan, de stad, en haar bewoners ongenadig boeien. Aan de lezer te besluiten of dit Manhattan een variatie van het echte Manhattan is, of dat wij ook, zonder het te weten, rondlopen in onze eigen variatie: yet another world.

Emmi Schumacher studeerde Engels en Amerikanistiek. Ze is boekverkoper bij Athenaeum Boekhandel.