Recensie: Onbereikbaar puur

'People who expose dirt do it because they're hungering for clean.' Vies of schoon, ziek of gezond, immoreel of moreel, schuldig of onschuldig, hypocriet of eerlijk, troebel of puur: in Purity, de nieuwe roman van Jonathan Franzen, draait alles om die tegenstellingen. De meeste personages dromen ervan hun oude, verziekte land, persoonlijkheid, relatie of familie van zich af te schudden en op de een of andere manier nieuw en schoon uit de modder tevoorschijn te komen. Maar schoon zijn, in de wereld en in jezelf, is makkelijker gezegd dan gedaan.

Kraakheldere activist

Purity is net zo lijvig als Franzens vorige grote romans, The Corrections en Freedom en lijkt wat betreft plot en thema's op een combinatie van die twee. Familiebanden zijn, zoals altijd bij Franzen, prominent aanwezig (misschien iets minder genade- en hopeloos beschreven dan in The Corrections) en iedereen maakt zich druk om de grote sociale problemen die onze levens beïnvloeden (maar niet op de allesverzengende manier waarop dat in Freedom gebeurde). Vooral Purity (Pip), de jonge heldin van het verhaal, weet een zekere afstand tot allerlei ideologieën te bewaren en reserveert daardoor nog wat ruimte voor haar eigen kijk op de zaak.

Die zaak is eigenlijk meer een vraag: Pip, opgevoed door haar excentrieke moeder, is op zoek naar haar vader. Die zoektocht leidt haar naar Andreas Wolf, een (schijnbaar) kraakheldere activist die als een fictionele Julian Assange (maar dan geen 'autistic megalomaniac sex creep') het internet gebruikt om allerlei vuile zaakjes aan het daglicht te brengen. Andreas heeft natuurlijk zijn eigen vuile zaakjes, lang geleden opgedaan in het toenmalige Oost-Duitsland. De enige die ervan weet is zijn ex, Annagret, met wie hij nog steeds ongemakkelijk contact heeft.

'"Andreas," she said finally. "Do you feel bad about what we did?" "Of course I do." "OK. I don't know what I'm thinking about. I guess our time together. Sometimes I feel really bad about it. I know I disappointed you. But that's not why I feel bad. There's something else - I can't explain it. […] Sometimes I wonder why you didn't have affairs when you were with me. It's OK if you did. You can tell me now." "I never did. I was trying to be good to you." "You are good. I know all the fantastic good things you've done. Sometimes I can't believe I used to live with you. But still… Do you really feel bad about the thing we did?"

Verwachtingen

Goed of slecht: voor mensen als Andreas, Annagret, de moeder van Pip, en tot op zekere hoogte Pip zelf, is er geen grijs gebied, geen mogelijkheid om ergens in het midden tot rust te komen. Bij elke nieuwe Franzen horen natuurlijk verwachtingen, die deze keer niet zo hooggespannen lijken als voor de publicatie van Freedom, negen jaar na het bejubelde The Corrections. Het gaat misschien niet te ver om te denken dat Franzen zelf ook onder minder spanning stond: Purity is losser, lichter en vrijer dan haar voorgangers. Hoewel de personages op het eerste gezicht weinig met elkaar te maken lijken te hebben en de roman zich afwisselend in Berlijn, Oakland, Bolivia en een afgelegen hutje in het bos afspeelt, geeft hun dieperliggende verbintenis een aangename cohesie aan het geheel. Franzen neemt ruim de tijd zijn verhaal te ontvouwen, zonder dat het tempo te laag komt te liggen.

Wel geven sommige aspecten van Purity aanleiding tot opgetrokken wenkbrauwen. Op driekwart van het boek, bijvoorbeeld, brengt een paginalange verhandeling over de macht van het internet het verhaal piepend en krakend tot stilstand. Feminisme, als concept en in de praktijk, is een steeds terugkerend thema maar duikt soms op een verwarrende manier op. Als de ex van Pips moeder tijdens een ruzie tegen haar begint te schreeuwen, denkt hij bij zichzelf dat de grenzen van hun 'feminist marriage' zijn bereikt. Wordt hier gesuggereerd dat feminisme het enige is dat tussen mannen en hun gewelddadige natuur instaat? Of, anders gezegd, dat feminisme een theorie is die niet opgewassen is tegen de werkelijkheid, in plaats van een benoeming voor een situatie die altijd al had moeten bestaan, namelijk gelijkheid tussen mannen en vrouwen? (En wie moeten hier hoger hun wenkbrauwen bij optrekken, mannen of vrouwen)? Iets meer helderheid, of, waarom ook niet, puurheid had op momenten als deze niet misstaan.

Emmi Schumacher studeerde Engels en Amerikanistiek. Ze is boekverkoper bij Athenaeum Boekhandel.