Recensie: Drie zoenen en een kopstoot – zachte satire en een reputatie

Propria Cures heeft een reputatie. Van broeinest van literair talent, en van tegendraadse kweekvijver. Hoewel Geenstijl het oudste literair satirisch studentenweekblad (sinds 1890) rechts heeft ingehaald, bevestigt ook het tijdloze kerstnummer 2009, dat nu nog te krijgen is bij het Nieuwscentrum, in ieder geval een deel van die reputatie: het is om te lachen. De satire overheerst, het literaire is moeilijk te vinden, en de urgentie, ach de urgentie, maar daan stoffelsen heeft zich wel vermaakt.

Bijvoorbeeld met Stephan ter Borgs stuk over de hoogste commandant in Afghanistan, waarin overdrijving prettig ver wordt doorgedreven: ‘Stanley McChrystal is de enige man die meer plezier heeft in de oorlog dan de Taliban. […] Als hij op feestjes wordt uitgenodigd dan geeft hij de gastvrouw drie zoenen en een kopstoot. Hij zit al zo lang bij de landtroepen dat hij de zee niet als zodanig erkent.’ Én, en daarmee komen we bij het voornaamste bezwaar tegen McChrystal: hij wil af van de fastfoodketens in de Amerikaanse legerkampen. Want, stelt Ter Borg: ‘De kans dat je uit Afghanistan terugkomt met diabetes is groter dan met een kogelwond.’

Daartegenover stelt de auteur de Nederlandse scholen en vooral volleybalvelden, die daadwerkelijke beschaving brengen in Afghanistan: ‘Blijf, Nederland, blijf.’ ‘Stanleymes’ is een aaneenschakeling van grappen zonder daadwerkelijke pointe, en daarmee redelijk representatief voor dit nummer. Het afzeiken van blogger Nalden (‘Mongool 2.0’ – de titel is wat minder genuanceerd dan het stuk), het van trivialiteiten aan elkaar hangende jaaroverzicht (met o.a. het PvdA-lidmaatschap van Eddy Terstal en de winst van het Junior Songfestival), een serie zwart-witfoto’s met commentaar, een parodie op Maarten ’t Harts tuinstukken, en het op twee tabloid-krantenpagina's uitgemeten verslag van het huiskamerjuryberaad over de kerstprijsvraag.

‘Verder merkt Maarten Spanjer op dat iedereen denkt maar een goed schrijver te kunnen worden door Jezus af te kraken. En dat is natuurlijk niet zo. Een goed schrijver wordt men door de hele dag in het café te zitten en daar dan een verhalenbundel over te schrijven, het liefst dan nog de bundel Maarten maakt vrienden.’

Ik heb me zeker vermaakt. Wel bleef verontwaardiging uit, of de harde, pijnlijke lach. PC is niet tegendraads. Ja, op het omslag van deze speciale kerstuitgave prijken onvermoed enorme boezems van vrouwelijke kamerleden en bewindslieden, maar het is niet het soort cartoon dat mannen met bijlen op je af doet komen. De ronde vormen zijn iets te comfortabel voor scherpe kantjes. Nee, eerder lijkt Propria Cures net als internet een comfortabele speeltuinfunctie te hebben voor enthousiaste beginnelingen: vallen kan, maar aan zand haal je je knieën niet open.

Dat gebeurt pas ná je PC–carrière. Recent dook oud-redactielid Dries Muus op in Vrij Nederland, waar hij de satire toepaste op de genomineerden voor de AKO Literatuurprijs (zo had uiteindelijke winnaar Mortier ‘een uit de hand gelopen semantische kwestie’ geschreven). Het is tekenend dat Elsbeth Etty in een column niet op zijn PC-verleden wees, maar eerder dacht aan de eerder genoemde jonge tendentieuze, ongefundeerde en nodeloos kwetsende website. Op GeenStijl is men nu eenmaal groffer, frequenter en actueler (hoewel McChrystal daar node ontbreekt), en wie kaatst kan de bal verwachten: Muus overdreef.

Toch verwacht ik bij de tendentieuzen geen literair, kritisch of satirisch talent. En dat blijft toch wel interessant aan PC: die reputatie van kritische en literaire kweekvijver komt door oud-redactieleden als Menno ter Braak, Hella Haasse, Renate Rubinstein, Hugo Brandt Corstius, Frits Bolkestein, H.A. Gomperts, Joop Goudsblom, Henk Spaan, Mensje van Keulen, Tim Krabbé, Theodor Holman, Hans Vervoort, Beatrijs Ritsema, J. Slauerhoff, Theo Sontrop, Abram de Swaan, Joop van Tijn, Erik van Muiswinkel en Beau van Erven Dorens.

Toch niet uitsluitend het lichtere genre, en je zou haar maar missen, de nieuwe Haasse, of hem, de nieuwe Abram de Swaan. Het oudste literair satirisch studentenweekblad mist urgentie, maar kan nog een paar decennia voort op de reputatie en de comfortabele lach.

Daan Stoffelsen is webboekverkoper bij Athenaeum.nl.

Propria Cures is ook te vinden op internet, op propriacures.nl. Stukken uit dit nummer zijn daar te vinden.