Recensie: Een tentoonstelling als lieu de mémoire

Schilder en tekenaar Theo de Feyter (1947) schreef het boek De Tentoonstelling. Amsterdamse stadsgezichten als lieux de mémoire. Dit cultuurhistorische essay naar aanleiding van een tentoonstelling van Amsterdamse stadsgezichten is het ideale boek voor een conservator van het Amsterdam Museum. De Feyter schildert en tekent niet alleen, maar heeft ook archeologie gestudeerd en nagedacht over het verbeelden van een stad en het vergaan van de tijd. De keuze van de conservator van annemarie de wildt.

De Feyter en het alledaagse

Galerie Petit brengt jaarlijks een groepstentoonstelling met Amsterdamse kunstenaars die de stad schilderen en tekenen. Een aantal van deze kunstenaars heeft ook gehangen op de tentoonstelling ‘Stadsgezichten - Amsterdam vereeuwigd 1901-2001’ die ik in 2001 heb samengesteld in het (toen nog) Amsterdams Historisch Museum. De Feyter hing daar toen met schilderijen van de nieuwe woonwijken in het Oostelijk Havengebied. Ik ben bij zijn atelier geweest in het laatste restje polder in Amsterdam-Osdorp. Daar schildert hij iedere dag om 17 uur het uitzicht uit zijn raam en zet daarmee dagelijks de tijd even stil zet. Op theodefeyter.nl is de serie raamgezichten te zien, waarop de dagen nu al weer gaan lengen.

Theo de Feyter kijkt naar tentoonstellingen op verschillende manieren: als verzameling kunstwerken met elk hun eigen stijl en materiaalgebruik, als een verzameling beelden waarin de tijd is stilgezet, een topografische atlas, een tijdsmachine of een rariteitenkabinet, waarin de elementen gerangschikt zijn op kleur of vorm. Hij verwijst naar andere kunstenaars zoals de Amerikaan Mark Dion, die in de Biënnale van Venetië in 1997 een eigentijds rariteitenkabinet samenstelde uit het opgebaggerde afval van de stad en dat ‘een subjectieve kijk op de geschiedenis’ noemde.
Ook De Feyter richt zijn blik liever op het alledaagse of zelfs onooglijke dan op het bijzondere en schilderachtige. Al op de Rijksacademie, waar eind jaren zestig de studenten nog straat op gestuurd werden (Ga naar buiten. Teken de stad!), koos hij de verlaten Marnixstraat als onderwerp.

Kijken naar herinnering

Het eigenlijke onderwerp van het boek is het zich herinneren en de invloed die dat heeft op de beleving van tijd en plaats. En zo meandert De Feyter van de Aleph van Jorge Luis Borges, een kleine bol waarin alle gebeurtenissen van alle tijden en plaatsen samenkomen, naar de Teekenschool in de tuin van het Rijksmuseum en passagiersschip de Caledonia, afgemeerd aan de rand van Sloterdijk, waar hij de eerste tijd in Amsterdam woonde.

Je zou willen dat alle bezoekers van galeries en musea zo kijken als Theo de Feyter, die een tentoonstelling vergelijkt met een opgravingsareaal, waar je in één blik een overzicht van verschillende tijden en perioden krijgt en diep ingrijpende veranderingen ziet naast voorbijgaande gebeurtenissen. De tentoonstelling wordt een geheugenpaleis vol herinneringen aan eerder geziene beelden en plekken, die voor iedereen een andere betekenis hebben.

Het door uitgeverij De Buitenkant prachtig verzorgde boek is voorzien van veel zwart-wit illustraties en een kleurenkatern met afbeeldingen van de schilderijen van De Feyter en zijn schildersvrienden die al jarenlang het veranderende Amsterdam verbeelden met houtskool, krijt, pastel, aquarel, olieverf en in hout- of linoleumsnede.

Annemarie de Wildt is conservator bij het Amsterdam Museum.