Recensie: Beeldbepaler

'Iemand van het kaliber van Piet Schreuders gedwongen buiten de deur zetten, is [...] in onze ogen een grote vergissing.' Dat schreven Wim de Bie en Kees van Kooten onlangs in een protestbrief aan de VPRO, naar aanleiding van het beëindigen van het contract met vormgever Piet Schreuders. Vijftien jaar lang was hij artdirector van de VPRO gids, maar hij maakte ook gidsomslagen, diverse gelegenheidsuitgaven en radio-uitzendingen voor de VPRO. Het onlangs verschenen VPRO gidsje is een protestuitgave die de beeldbepalende rol van Schreuders voor de VPRO gids nog eens benadrukt. Door martin smit.

Grafisch ontwerper Piet Schreuders is maker en uitgever van Furore - vorig jaar verscheen het prachtige nummer 21, over de film Le ballon rouge - bovendien directeur van De Poezenkrant, en eveneens maker of vormgever van eerder verschenen tijdschriften als The Explorer, De Juinensche Courant en het Laurel & Hardy-tijdschrift Blotto, het heropgerichte Vrije Geluiden en De Radiovriend. Naast de artdirectie voor de VPRO gids, waarvoor hij grotendeels het beeld bepaalde, maakte hij tussen 1987 en 2013 voor de gids 167 omslagen en ontwierp hij voor de omroep affiches, flyers en cd- en dvd-verpakkingen. Maar Schreuders deed veel meer voor de VPRO dan ontwerpen. Hij maakte daarnaast zo'n 780 radio-items, met onderwerpen als de muziek in Laurel & Hardy-films, of de wijze waarop The Beatles hun songs componeerden.

Poster

De VPRO moet ook bezuinigen, zegt de hoofdredactie van de VPRO gids. Resultaat: het contract met enkele freelancers wordt niet verlengd. Toen het artdirectorschap van Piet Schreuders bij de gids per 1 juli niet werd voortgezet lokte dat protest uit van een aantal grafisch ontwerpers en tekenaars. Er werd een steunposter - een 'ludieke actie' - gemaakt door ontwerpers/tekenaars als Erik Kriek, Peter Pontiac, Ron van Roon, Typex, en Sonja van Hamel, met zestien VPRO gids-nepomslagen, allemaal gewijd aan het vertrek van Schreuders. Sterk is het volledig blanco omslag met de kop V RO gid : de letters P en S zijn weggelaten. Van Hamel maakte een mooie gidsomslag - waar Schreuders dan weer een foutje in ontdekt - gebaseerd op de cover van De Poezenkrant #55, die weer gebaseerd was op een voorpagina van The Sun uit oktober 1974. Erik Varekamp maakte de meest trieste cover: met zijn jas over zijn arm en een koffertje in de hand loopt Piet Schreuders het beeld uit. In zijn rug priemt een pijl met de tekst Way Out. De tekening diende tevens als basis voor het omslag van het VPRO gidsje.

Omslagen

In deze uitgave, ter gelegenheid van hetzelfde gebeuren, is de poster op klein formaat opgenomen. Deze pastiche op de VPRO gids, die duidelijk de hand van Schreuders zelf vertoont (de uitgave vermeldt echter geen uitgever en heeft geen colofon), bevat een 'Akte van Abdicatie' waarin Schreuders het vormgeverschap overdraagt aan zijn opvolger, alsmede een interview met Schreuders waarin een overzicht van zijn carrière wordt gegeven. Op postzegelformaat zijn alle 167 gidsomslagen van Schreuders afgedrukt. In het in 2011 verschenen boek VPRO gids covers zijn deze op ware grote terug te vinden. Opvallend is de grote verscheidenheid in zijn omslagen: vaak grijpt Schreuders terug op platenhoezen, tijdschriftencovers en krantenpagina's, maar hij maakte ook covers die, simpel maar doeltreffend, door een foto met trefwoord of alleen tekst, in één klap duidelijk maken wat het thema is.

Dat Piet Schreuders fanatiek knipsels en foto's bewaart over triviale en curieuze onderwerpen blijkt uit ieder nummer van Furore en De Poezenkrant. Illustratief voor zijn verzamelwoede zijn in dit verband ook de tientallen post-it briefjes die de eindredacteur in het kader van de vormgeving van de gids in de loop der jaren voor hem achterliet. Schreuders bewaarde ze zorgvuldig en nu staan ze over twee pagina's in het Gidsje afgedrukt. Doordat Schreuders deze mededelingen in een statistisch kader plaatst, krijgt de lezer niet alleen een inkijkje in de werkwijze bij de VPRO gids, maar ook werkt de opeenvolging van briefjes nogal op de lachspieren.

Vermakelijk, soms hilarisch zijn de onder de kop 'Wat het volk niet mocht zien' afgebeelde afgekeurde gidsomslagen. Van enkele is het zeker jammer is dat ze nooit zijn afgedrukt. Wie iets bewaart heeft wat, moet Schreuders gedacht hebben.

Chef Vergeten Dozen

Het aangekondigde vertrek van Schreuders leidde tot een stroom van verontwaardigde reacties. Twee pagina's in het Gidsje worden ingeruimd voor een twintigtal reacties van lezers, vormgegeven in de letter en op de wijze van de brievenrubriek 'Forum' zoals in de echte VPRO gids. 'Onbegrijpelijk, en heel erg zonde,' schrijft een lezer. En een ander: 'VPRO, schande.'

Betekent het vertrek van Schreuders dat hij niets meer voor de VPRO gaat doen? Nee, zegt de redactie. Hij zal zeker in de toekomst gevraagd worden om omslagen te blijven maken. En er doemt iets nieuws aan de horizon op: bij een recente verhuizing van de redactie zijn tientallen dozen opgedoken met foto's, clichés en ander materiaal, ooit gebruikt voor Vrije Geluiden - de traditionele VPRO-'radiobode' in de jaren veertig, vijftig en zestig - waarvan de herkomst in vele gevallen onduidelijk is en waarnaar nog wel enig onderzoek verricht zou kunnen worden. Schreuders is benoemd tot Chef Vergeten Dozen, al is de invulling van die functie nog wat onduidelijk. Een voorproefje van wat het resultaat zou kunnen zijn is al te vinden in het VPRO gidsje. Alleen daarom al een collector's item!

Martin Smit is redacteur van het tijdschrift de As, publiceerde artikelen in de As, de Parelduiker en Leovardia en is medewerker van Athenaeum Nieuwscentrum.