Recensie: The saddest filmmaker in the world

De films van Guy Maddin zijn een dankbaar onderwerp voor een boek. De curieuze films laten veel aan de kijker over, zodat een schrijver over een rijke bron aan potentiële interpretaties beschikt. Maddins levensloop (zijn vader was manager van het nationale ijshockeyteam en stierf toen hij dertien was, zijn broer pleegde zelfmoord toen hij zeven was) biedt bovendien genoeg stof voor het psychologiseren van zijn films. Maar William Beard doet dat in Into The Past alleen als dat relevant is. Zelfs in de autobiografische films legt Beard de regisseur niet op de sofa, maar analyseert vorm en inhoud, met humor en scherpe observaties. Door helen westerik.

Guy Maddin is een van de meest originele filmmakers van de laatste twintig jaar. De onmogelijkheid  om zijn werk te kwalificeren maakt dat duidelijk: hij is veel te raar om als mainstream te worden betiteld, maar hij maakt ook geen avant-garde of experimentele films. Want hoewel zijn verhalen vaak droomachtig bizar zijn en vol zitten met groteske humor en verwijzingen naar slechte horror, is er wel altijd sprake van een plot. Daarmee valt hij buiten de experimentele traditie van bijvoorbeeld Stan Brakhage, die de filmrol als medium gebruikt door er direct op te etsen of te schilderen.

Toch gebruikt Maddin ook de filmrol zelf om zijn films ouder te laten lijken: de haartjes van de projector of de slijtstrepen van oude, vaak gedraaide filmrollen maakt hij zelf in zijn films, zodat ze van een niet definieerbare ouderdom lijken. Geïnspireerd door de Duits expressionistische film uit de jaren ’20 en ’30 en oude melodrama’s, is hij films gaan maken met een zelf geknutselde esthetiek: het papier-maché van zijn decors, de nietjes in de kostuums en de knulligheid van de belichting vormen zijn vaste stijlonderdelen. Vreemd is dat niet: hij is autodidact en heeft bijna al zijn films met minimaal budget en maximale inzet van vrienden en bekenden gemaakt in verlaten gebouwen in zijn woonplaats Winnipeg.

In Into The Past wordt zijn oeuvre (tien lange films en twee dozijn korte films) geanalyseerd, met veel aandacht voor techniek en symboliek. William Beard heeft enkele jaren contact gehad met Maddin en hem de oren van het hoofd gevraagd. Zijn eigen scherpe en kritische blik voegt hij toe aan uitgebreide beschrijvingen van de films. Nauwgezet beschrijft hij de verschillende onderdelen van de film, het verhaal, de visuele elementen (techniek, mise en scene, fotografie), de cast en de bijzonderheden. De subversie die in alle films van Maddin zit legt hij onder de loep. In een van Maddins bekendste films, “The Saddest Music in the World” schrijft een biermagnate, gespeeld door Isabella Rossellini, een wedstrijd uit voor - inderdaad - de droevigste muziek in de wereld. Alle landen mogen een afvaardiging sturen. Gesitueerd tijdens de grote depressie, besluit de biermagnate tot deze wedstrijd, omdat droevige mensen meer drinken dan vrolijke. De afvaardiging van Siam wordt door de commentatoren in de film aangekondigd met “ No one can beat the Siamese when it comes to dignity, cats or twins. But I’m embarrassed to say that before now I’ve never taken Siamese sadness all that seriously...” Vervolgens moet een duidelijk Chinese fluitist op een klassieke Chinese fluit het opnemen tegen een Mexicaanse mariachi-band. Maddins reden hiervoor is, citeert Beard, dat hij een hommage wil brengen aan het totale voorbijgaan aan raciale en etnische gevoeligheden door het Hollywood van de jaren ’30. Hiermee, zo legt Beard uit, apelleert Maddin aan een soort kinderlijke onschuld die ook in zijn andere films te zien is.

Beard legt onverwachte maar overtuigende verbanden tussen de verschillende films. Altijd is er een naïviteit die als tegengif werkt voor het groteske (in deze film bijvoorbeeld, heeft de biermagnate haar benen verloren in een auto-ongeluk en krijgt ze van haar ex-geliefde een met bier gevulde glazen prothese aangemeten), en de immer dysfunctionele relaties tussen mensen. Alle schijnbaar overtollige informatie, visueel of narratief, leiden uiteindelijk tot een diepere emotionele kern, die zonder alle toeters en bellen niet bereikt zou worden. Beard constateert dat de films van Maddin tegelijk meer fantastisch en meer waarheidsgetrouw zijn geworden. Het onderbewuste van de regisseur, zijn diepe geworteldheid in de stad Winnipeg - die hij mythologiseert - en de autobiografische elementen vormen een krachtige combinatie die prachtige films oplevert. Hoewel Beard duidelijk een liefhebber van de films is, benoemt hij ook de zwaktes: te veel spelen met nieuwe technieken bijvoorbeeld.

William Beard leidt in zijn boek de persoon Guy Maddin maar kort in. Hij gaat niet uitgebreid in op zijn leven, als dat niet relevant is voor zijn films. Zelfs bij de “me-trilogy”, Maddins autobiografische films, is er geen plaats voor roddel en achterklap, en meldt hij alleen de relevante privégegevens. Af en toe is dat jammer, omdat er zo veel geweldige anekdotes te vertellen zijn (zoals Maddins toevallige ontmoeting met Isabelle Rossellini bij het aaien van een hond). Ook maakt dit het boek eigenlijk alleen echt interessant voor mensen die een groot deel van het werk gezien hebben. Juist omdat Maddins stijl zo extravagant is en de verhalen buitenissig, zijn paginalange beschrijvingen bijna onnavolgbaar zonder visuele referentie. Meer anekdotiek over wat er op en achter de set is gebeurd zou de lezer bij onbekende films betrokken kunnen houden, waar doorbladeren nu de meest logische optie is.

Voor de liefhebbers van Maddin - en dat worden er steeds meer - biedt Into The Past evenwel herkenning en veel nieuwe inzichten. Ook is het boek te lezen als een ode aan een unieke filmmaker, die tegen de tijdgeest in via omwegen van slapstick, het groteske en het absurde, veel echtere emoties weet te raken dan welke realityshow ook.

Helen Westerik is rubrieksbeheerder Film bij Athenaeum Boekhandel. Samen met Louise Fresco schreef ze Verraad, Verleiding en Verzoening. De rol van eten in speelfilms. Ze selecteerde onder meer films voor het Shadow Documentaire festival.