Recensie: Knip-plak-en-gruwelijke-cartoonsblaadjes

Ze zijn persoonlijk, wars van designregels, kunstzinnig, plat, soms op het randje van de illegaliteit, diepzinnig, controversieel, underground, immer in piepkleine oplages - en je kunt ervoor in de gevangenis belanden. Fanzines, kortweg zines fascineren. Teal Triggs' recente ruim geïllustreerde inleiding Fanzines getuigt ervan, net als het door Simon Højbo, Emil Alsbo, Magnus Clausen samengestelde Zine Soup. A Collection of International Zines and Self-Published Art Books (2009, elk exemplaar een ander omslag). In dat tweede boek staat het verhaal van cartoonist Mike Diana. Na de verspreiding van het zevende nummer van zijn knip-plak-en-gruwelijke-cartoonsblaadje Boiled Angel kreeg hij 'a certified letter in the mail saying that I was being charged with three counts of obscenity: distributing, publishing and advertising obscene material. Then the real problems started'. Door daan stoffelsen.

Diana werd schuldig verklaard door de jury in Florida en heeft vier dagen in de cel doorgebracht en werd verboden ooit nog te tekenen, waarna hij de benen nam naar New York. Zo extreem zijn de reacties niet altijd op deze zelfmaaktijdschriften, meestal is het simpelweg kunst en vermaak. Op het interview met Diana volgt er een met kunstenaar Simon Højbo, de man achter uitgeverij en artist residency Islands Fold. De kunstenaars blijven vaak een week en documenteren hun verblijf niet zelden in een tijdschrift (oplage: 100).

'I like zines because they are easy to produce. They don't cost too much money to make and they are easy to mail out to people. There's just something about it, that handmade touch that I really like. I do spend a lot of time looking at art on the internet, but it is just not the same as picking up a book or a zine, holding it in your hands, and giving it some time.'

Of, zoals de Franse fotografen achter JSBJ (Je Suis une Bande de Jeunes), het verwoorden: 'A limited edition gives a certain character to each zine. It's a way to experiment, within the boundaries of its fabrication.' Beperking toont meesterschap, of, even vaak, nipte mislukkingen, absurde humor, bloedmooie en bijzondere fotografie en te lelijke & te leuke collages, en naast de vier grote en een handvol kleinere interviews staan er in Zine Soup vooral voorbeelden daarvan.

Een bladerfilmpje van Zine Soup.

Overigens is deze tekst gebaseerd op nummer 277 uit een reeks van 1000. Daarmee plaatst Zine Soup zich in de traditie van het onderwerp dat het beschrijft - Fanzines is gelikter en massageproduceerd. Teal Triggs, hoogleraar Graphic Design aan de University of the Arts London (lees haar blog), heeft haar boek bij kunst- en designuitgever Thames & Hudson ondergebracht. Haar gebruik van beeldmateriaal - en het late vragen voor toestemming ervoor - heeft van tevoren een aardige discussie op gang gebracht. Fanzines is dan ook meer een boek over de bladen dan van de bladen. Zo gaat Triggs op zoek naar een definitie.

'For the most part fanzines, or "zines", remain hidden, flying beneath the radar of mainstream publishing and its conventions. Their production is often irregular, and distribution takes place at zine fairs, by word of mouth, through independent music shops or bookstores, or through the post. Zinesters (producers of fanzines) are less concerned about copyright, grammar, spelling, punctuation or the protocols of page layout, grids and photography, than about communicating a particular subject to a community of like-minded individuals.'

Ze traceert de geschiedenis van het fenomeen vanaf het ontstaan in het science fictiongenre, via de punkbladen naar e-zines. Het internet blijkt een zegen voor zinesters die een groter publiek zoeken, maar een vloek voor diegenen die uniek willen blijven. Vaak genoeg blijven de uitingsvormen naast elkaar bestaan. Tegelijk wordt het genre volwassen (of wordt de definitie opgerekt?) met wijder verspreide bladen: Fire & Knives wordt genoemd, The Chap, en Butt: '... not a fanzine per se (it takes advertising fron designer/lifestyle manufacturers), but its pink paper, pocket-size format selfconsciously shares qualities with a fanzine approach.'

Een spread uit Fanzines.

Fanzines biedt meer achtergronden, en meer aanknopingspunten, en zo'n 750 afbeeldingen, om verder te lezen en te kijken. (Niet, zoals justitie in Florida dacht, om seriemoordenaar te worden.) Om door te bladeren - in beide boeken -, onbewust te grijpen naar schaar, plakband en tekenstift. That's the real problem. Dat je alleen nog maar wil kijken, kijken, kijken.

Daan Stoffelsen is webboekverkoper bij Athenaeum Boekhandel.