Foucault's discipline, toezicht en straf

De maatschappelijke norm regeert! We worden gehoorzame, oppassende burgers omdat we niet willen afwijken van de norm. Foucault zag dit overal. Zijn analyse was van enorme invloed op ons denken over macht, gehoorzaamheid, disciplinering en toezicht, maar is deze nog steeds geldig?

Ruim 40 jaar geleden verscheen Foucault's Discipline, toezicht en straf (1975) en het boek bleek van enorme invloed op ons denken over macht, gehoorzaamheid, disciplinering en toezicht. Dachten we vroeger dat macht uit de loop van een geweer kwam of dat we door beloning en straf ons gedrag aanpassen, sinds Foucault weten we dat we worden gedrild en onderworpen door een heel scala aan subtiele en onontkoombare disciplinerende technieken. De norm regeert: we worden gehoorzame, oppassende burgers omdat we zelf niet meer willen afwijken van de maatschappelijke norm. Gehoorzaamheid is niets anders dan zelfdressuur.

Foucault ziet deze disciplinering overal: in gevangenissen, gekkenhuizen, fabrieken en scholen maar ook in de gezondheidszorg. In hoe we onze seksualiteit beleven en in het belang dat we toekennen aan seksuele identiteiten.

Het lijkt erop dat toezicht in de samenleving sinds 1975 is gegroeid. Er hangen bewakingscamera’s in uitgaansgebieden en in het openbaar vervoer, reclames zijn subtieler geworden en dankzij gezondheidsapps monitoren we zelf ons leefpatroon en dankzij sociale media worden onze levens steeds eenvormiger. Seksuele identiteiten zijn diverser, maar niet minder dwingend.

Is Foucault's analyse uit Discipline, toezicht en straf nog steeds geldig? We bespreken het op 28 mei met voormalig Denker des Vaderlands Marli Huijer, jurist, filosoof, romancier en columnist Maxim Februari en met Rotterdams scherpste criticus en filosoof Willem Schinkel.