Leesfragment: Liefde met een lok haar

Liefde met een lok haar is Mohammed Mrabets debuutroman, waarvan de Nederlandse vertaling door Hester Tollenaar vorig jaar is verschenen bij de Berberbibliotheek. In het kader van de winter-Schwobactie herlezen we het voorwoord van Asis Aynan, medeoprichter van de Berberbibilotheek, en het eerste hoofdstuk. Aynan: 'De ogenschijnlijk eenvoudige taal is de sleutel die de deur opent tot magisch realistische sprookjes, die zich afspelen in het spannende, ondoorgrondelijke en internationale Tanger van de vorige eeuw.' Wij publiceren een uitgebreid leesfragment. 

De jonge Mohammed woont bij de Engelse hoteleigenaar David. Op een dag ziet hij dat de dochter van de buurman, met wie hij als kind speelde, een prachtige vrouw is geworden. Hij raakt in de ban van haar en probeert haar te verleiden. Maar zij wijst hem af. Wanneer Mohammed magie inzet om haar voor zich te winnen, zijn de gevolgen desastreus. Liefde met een lok haar is een verhaal over liefde en overmoed met als decor het spannende en ondoorgrondelijke Marokkaanse stadsleven.

Mohammed Mrabet (1936) groeide op in Tanger. Hij is schilder en verhalenverteller, én analfabeet. Begin jaren zestig ontmoette hij de Amerikaanse auteur Paul Bowles, die onder de indruk was van zijn verhalen en besloot ze op band op te nemen, te vertalen en te publiceren. Liefde met een lok haar verscheen oorspronkelijk in 1967 onder de titel Love With a Few Hairs. Het was Mrabets debuutroman.

Voorwoord

Verhalen uit de Middellandse Zee

In 1965 organiseerde een rijkaard een bal in zijn bergvilla in Tanger. Mohammed Mrabet, geboren rond 1936 als Mohammed ibn Chaib el Hajjam, werkte in die tijd als barman en werd gevraagd om op het feest met drankjes rond te gaan. In zijn smetteloos witte overhemd met zwarte strik serveerde hij mousserende wijn in glazen coupes. In de tuin van de villa ontmoette hij een Amerikaanse vrouw. Ze had weinig make-up op en droeg een bloemetjesjurk. Het was Jane Bowles, schrijfster van de roman Two Serious Ladies en echtgenote van schrijvercomponist en dandy Paul Bowles, bekend geworden door zijn roman The Sheltering Sky. Het Amerikaanse stel had zich voorgoed in Tanger gevestigd. Jane Bowles en Mohammed Mrabet raakten aan de praat. Hij vertelde, naar goed gebruik, een verhaal. Jane Bowles luisterde, rokend en drinkend, en wilde nog een vertelling horen, en nog een, en nog een.
Zo ontdekte zij de verhalenverteller. Ze stelde hem voor aan haar man, die Mrabets talent ook herkende. Het echtpaar nam de analfabete Mrabet in dienst als chauffeur, een dienstverband dat van korte duur was, want al snel gingen Mohammed Mrabet en Paul Bowles een van ’s werelds bijzonderste literaire samenwerkingen aan.
Mohammed Mrabet sprak zijn verhalen in het Marokkaans in op band. Paul Bowles luisterde en maakte ondertussen aantekeningen. Beide mannen waren onder invloed van hasj en kif uit de verderop gelegen Rifbergen. Daarna tikte Bowles de korte verhalen en romans in het Engels uit. Deze gang van zaken leidde tot speculaties omtrent Bowles’ kennis van het Marokkaans, en riep zelfs de vraag op of Mrabet wel echt bestond, of dat hij een verzinsel was van de Amerikaan. Want hoe kon iemand van visserskomaf verhalen en hele romans uit het hoofd dicteren?
Die vraag verleidde mij om naar Marokko te gaan en Mrabet te ontmoeten. Ik had al kennis gemaakt met het werk van de analfabete Riffijn. Zijn novelle Het strandcafé (1982), dat ik antiquarisch aanschafte, had ik binnen anderhalf uur verslonden. Het was alsof ik op een geweldig feest een nieuwe liefde had ontmoet. Met Het strandcafé leek het alsof ik de gesproken verhalencultuur in handen had. Ik kocht alles wat er van de man te krijgen was, van de debuutroman Love With a Few Hairs (1967) tot de bibliofiele uitgave Three Tales (1983), en las alles wat er maar voor handen was over de schrijver.
Terwijl ik aan de voeten van die kleine man zat, op een van hennep gevlochten kleed, begon Mrabet zijn autobiografie met de woorden ‘Op een dag...’. Zelfs zijn leven goot hij in een verhaal. Gezeten tussen de door hem gemaakte schilderijen luisterde ik ademloos toe.
Toen Mohammed Mrabet in 1965 Jane Bowles ontmoette, was ze al jaren ziek. De slopende ziekte maakte voor een groot deel een eind aan Paul Bowles’ schrijverschap. Na 1966 schreef hij geen enkele roman meer, en nauwelijks poëzie, wel korte verhalen. Mohammed Mrabet blies met zijn vertellingen het schrijversleven van Bowles nieuw leven in. En Paul Bowles schonk met zijn pen Mohammed Mrabet een schrijversleven.
De twee hadden elkaar nodig. Ze publiceerden allebei een verhalenbundel met de titel Three Tales. Misschien om verwarring te zaaien, of om aan te tonen hoezeer ze aan elkaar gewaagd waren. Hoe het ook zij, het is voor mij een ode aan een bijzondere literaire band, en met de twee verschillende boeken met dezelfde titel maken ze duidelijk: we zijn niet één.
Terug in Nederland nam ik mij voor zo veel mogelijk mensen kennis te laten maken met de verhalenverteller. Ik schreef een artikel over Mrabets werk in NRC Handelsblad, dat opgemerkt werd door uitgeverij Nieuw Amsterdam, die daarna de roman Manaraf uitgaf (alleen in het Nederlands verschenen). Het Crossing Borderfestival haalde Mrabet vervolgens voor optredens naar Nederland en België.
Jaren later bedachten vertaalster Hester Tollenaar en ik de Berberbibliotheek, een initiatief om klassiekers uit Berberlanden in het Nederlands uit te geven. We waren het er snel over eens dat Mohammed Mrabet in de reeks moest worden opgenomen, zodat de verhalen van de verteller nog meer deel gaan uitmaken van het Nederlandstalige literatuurlandschap. We hebben gekozen voor Liefde met een lok haar (Love With a Few Hairs), omdat met die roman het literaire leven van Mohammed Mrabet op papier geboren is. Maar alle werken van Mrabet zijn superieur van kwaliteit: de ogenschijnlijk eenvoudige taal is de sleutel die de deur opent tot magisch realistische sprookjes, die zich afspelen in het spannende, ondoorgrondelijke en internationale Tanger van de vorige eeuw.
Toen ik op bezoek was in Mrabets atelier vroeg ik hem wat zijn geheim was. Hij vertelde dat zijn verhalen uit de Middellandse Zee kwamen. Als hij op zoek was naar een verhaal, schilderde hij een vis en het blauw van de Mediterranée. De volgende dag bracht de vis hem een verse vertelling. Al zijn boeken kwamen uit de zee. Ik geloofde er niets van, maar vond het prachtig. Hij had geen analyse losgelaten op zijn talent, maar er een sprookje van gemaakt.

Asis Aynan

1

Mohammed woonde bij Mr. David, een Engelsman die een klein hotel beheerde vlak bij het strand. Zijn moeder was al jaren dood, maar hij ging vaak naar het huis waar zijn vader en broers en zussen woonden. Het enige in Mohammeds leven wat zijn vader triest maakte, was dat hij in de vier jaar die hij bij Mr. David had doorgebracht, had leren drinken.
Je bent nu zeventien, zei zijn vader dan. Hou op je te gedragen als een jongen. Binnenkort zul je trouwen. Wil je dat je vrouw en kinderen je dronken zien?
Soms als Mohammed naar het huis van zijn vader ging, kwam Mr. David met hem mee. Dan sloofden zijn vaders vrouw en zijn zussen zich uit om een uitgebreide maaltijd te maken die ze hun konden voorschotelen. Bij die gelegenheden deed Mohammed zijn best om niet te laten merken dat hij gedronken had. Mr. David was bang dat de oude man op een dag zou eisen dat Mohammed weer thuis kwam wonen in plaats van bij hem in het hotel. Als het kon, zou hij dat voorkomen. Meestal nam hij wat cadeaus mee die hij aan Mohammeds vader overhandigde aan het begin van de maaltijd. Waarom hij de spullen die hij hem gegeven had nooit terugzag, was hem onduidelijk. Mohammed wist dat zijn vader ze meestal de volgende dag verkocht, maar dat kon hij niet tegen Mr. David zeggen.
Wees liever zoals de Engelsman, zei zijn vader soms tegen hem. Die gaat niet dronken de straat op.
Mohammed wilde geen ander leven dan het leven dat hij met Mr. David had, en dus gaf hij geen antwoord.
Deze zomermaanden kwam Mohammed ineens elke dag op bezoek bij zijn familie. Hij ging het dak op en bleef daar een uur of langer zitten in de hete zon. Een paar deuren verder, aan de overkant, woonde een meisje dat Mina heette. Lang geleden, toen ze allebei nog klein waren, hadden ze samen gespeeld. Daarna was hij haar vergeten. Deze zomer had hij haar voor het eerst gezien als volwassen vrouw. Ze was mooi. Een paar keer was ze voor het raam verschenen, maar dat was niet genoeg voor hem. Hij wilde met haar praten. Iedere middag zat hij in een stoel op het dak te wachten. De zon verbrandde zijn huid en de vliegen beten hem, maar hij bleef net zo lang zitten tot het moment kwam waarop haar gezicht in het raam verscheen en ze quasi gedachteloos naar buiten de straat in keek. Vervolgens wierp ze een blik in de richting van het dak om te zien of hij er was. Daarop glimlachte hij en gaf een hoofdknikje. Zij lachte en verdween uit het raam, waarna hij haar pas de volgende dag weer zou zien.
Wanneer hij langs Mina’s huis liep vertraagde hij zijn pas, hopend dat ze misschien een keer in de deuropening zou staan. En op een dag was dat het geval. Ze wilde snel naar binnen gaan, maar hij riep haar.

[...]

Copyright © 1967 Mohammed Mrabet
Opgetekend en uitgewerkt door Paul Bowles
Copyright vertaling © 2014 Hester Tollenaar
Copyright voorwoord © 2014 Asis Aynan