Leesfragment: Roemruchte daden en opvattingen van doctor Faustroll, patafysicus

Op 1 februari verschijnt Alfred Jarry's Roemruchte daden en opvattingen van doctor Faustroll, patafysicus (Gestes et opinions du docteur Faustroll, patafysicien, vertaald door Liesbeth van Nes). Bij ons een uitgebreid fragment.

Een God met een zeegroene snor en een tropenhelm zit met een baviaan en een deurwaarder in een roeiboot die vaart over land. Het klinkt als een mop, maar het is het begin van een culturele omwenteling. Alfred Jarry is vooral bekenddoor de agressieve humor van Koning Ubu, die de aanzet gaf tot het futurisme, het dadaïsme en het surrealisme. Maar in Doctor Faustroll heeft Jarry cabaret, wetenschap, kunst en esoterie weten samen te ballen tot de wetenschap der wetenschappen, de 'Patafysica.

In zijn voorwoord bij deze editie geeft Matthijs van Boxsel (Encyclopedie van de domheid) drie definities van deze wonderlijke discipline:

• De 'Patafysica is de wetenschap van denkbeeldige oplossingen. Faustroll berekent de oppervlakte van God.
• De 'Patafysica is de wetenschap van de uitzondering. Faustroll verkleint zichzelf om een waterdruppel op een koolblad te onderzoeken.
• De 'Patafysica is de wetenschap die al doende de universa exploreert die parallel lopen met de officieel erkende wereld.

Faustroll stuurt telegrammen uit de Etherniteit.Doctor Faustroll geeft vanuit deze discipline antwoord op prangende vragen als: wat is landvaartkunde? Wat is de relatie tussen een paardenhoofd en moordzucht? Hoe te reizen door de tijd? 'Alles staat in Faustroll,' zei Boris Vian, 'inbegrepen de manier om een schaap levend te garen.'

Over de boot van de doctor, die een zeef is

Voor C.V. Boys

Doctor Faustroll haalde de draperie af van het bed van gelakt koper dat ik niet in beslag mocht nemen, richtte zich tot mij, sprekend tot mij persoonlijk, en zei:
‘Het ligt voor de hand, dat u, Panmuphle, deurwaarder en gerechtsbode, geen idee hebt van capillariteit, oppervlaktespanning, of van gewichtloze membranen, hyperbolen met rechthoekige asymptoten, oppervlakken zonder enige kromming, en in het algemeen ook niet van het elastische laagje dat de opperhuid van het water vormt.
Sinds heiligen en door een wonder genezen mensen in stenen troggen voeren of op mantels van grove stof, en Jezus Christus blootsvoets over zee liep, ken ik buiten mezelf alleen de staafwants en de muggenlarven die zich aan de bovenkant of aan de onderkant bedienen van het oppervlak van vijvers als van een stevige vloer.
En inderdaad zijn er linnen zakken gemaakt die water en stoom doorlaten en ondoordringbaar zijn voor water, je kunt er een kaars doorheen uitblazen en ze blijven hun vloeibare inhoud tot in het oneindige vasthouden. Mijn collega F. de Romilly heeft vloeistoffen aan de kook gebracht in een stolp waarvan de bodem bestond uit gaas met vrij grote mazen…
Dit bed van twaalf meter is dus geen bed, maar een boot met het uiterlijk van een langgerekte zeef. De mazen zijn open en kunnen een dikke speld doorlaten, terwijl de hele zeef in gesmolten paraffine is gedrenkt, vervolgens geschud, zodat de paraffine (die nooit door water wordt aangeraakt) het hele raster bedekt maar de gaten openlaat, in totaal ongeveer vijftien miljoen vierhonderdduizend stuks. Het laagje water spant zich over de gaten zodra ik de rivier opga, en de eronderdoor stromende vloeistof kan er alleen doorheen als het scheurt. Maar de welving van mijn ronde kiel kent geen enkele scherpe hoek, en het geweld van het water bij overstromingen, stroomversnellingen bij stuwdammen, enz. wordt gebroken door een tweede romp die niet in paraffine is gedrenkt en veel grotere mazen heeft, niet meer dan zestienduizend; en die bovendien het laagje paraffine beschermt tegen schrammen van rietstengels, zoals een rooster aan de binnenkant het vrijwaart van slijtage door onze voeten.
Mijn zeef drijft dus net als een boot en kan worden beladen zonder naar de bodem te zinken. Sterker nog, hij heeft als voordeel boven gewone boten, zo merkte mijn geleerde vriend C.V. Boys op, dat je er een straaltje water in kunt laten vallen zonder hem onder water te zetten. Of ik nu mijn uraten uitscheid of dat er een golf binnenboord slaat, elke vloeistof loopt door de mazen weg en voegt zich bij de golven aan de buitenkant.
In deze altijd droge roeiboot (die een één wordt genoemd, waarschijnlijk omdat hij gemaakt is om drie personen te vervoeren) zal ik voortaan mijn woonplaats kiezen, omdat ik dit huis zal moeten verlaten…’
‘Zeker,’ zei ik, ‘de verhuurde vertrekken zijn niet langer gemeubileerd.’
‘Ik heb een nog veel mooiere één,’ vervolgde de doctor, ‘van kwartsdraad, dat met behulp van een kruisboog is getrokken; maar op het moment heb ik daarin met een strootje 250.000 druppels castorolie aangebracht, in navolging van de druppeltjes van spinnen, afwisselend groot en klein, zodat de trillingen per seconde van de eerste in verhouding staan tot die van de laatste als

    64.000    
1/2.000.000

en dat alleen op basis van de kracht van het elastische vloeistofmembraan. Deze één heeft alles van een groot, echt spinnenweb, en vangt de vliegen even gemakkelijk. Maar hij is slechts berekend op één persoon.
En aangezien deze hier er drie kan vervoeren, zult u me vergezellen en nog iemand aan wie ik u zal voorstellen – zelfs meer dan één, want ik scheep de wezens in die tussen de regels van mijn in beslag genomen boeken door zijn ontsnapt aan uw in Naam der Wet.
En terwijl ik ze opsom en de andere persoon oproep, hebt u hier een boek, door mij met de hand geschreven, dat u als achtentwintigste in beslag mag nemen en lezen, niet alleen om geduld te oefenen, maar veeleer om me te begrijpen tijdens onze reis, over de noodzaak waarvan ik uw mening niet vraag.’
‘Maar, die scheepvaart in een zeef…’
‘De één wordt niet alleen voortbewogen door de schoepen van riemen, maar ook door zuignappen onder aan verende hefbomen. En zijn kiel rolt over drie op gelijke hoogte aangebrachte stalen wieltjes. Ik ben er alleen maar vaster van overtuigd dat mijn berekeningen uitmuntend zijn en de boot onzinkbaar, omdat we volgens mijn vaste gewoonte niet over water maar over vaste grond zullen varen.’

Copyright Nederlandse vertaling © 2016 Liesbeth van Nes