Leesfragment: Familiestukken

01 december 2017 , door Alice Munro

| | |

Marja Pruis en Greta Le Blansch selecteerden de mooiste verhalen van Alice Munro (vertaling Pleuke Boyce, Kathleen Rutten). Lees hier alvast een deel van de brieven die aan hun keuze voor Familiestukken voorafging.

'Hoe kies je het állermooiste van een schrijfster die alleen maar geweldige verhalen heeft geschreven? In goed overleg, wat in ons geval wil zeggen: door elkaar te bestoken met lijstjes en daarover met elkaar te mailen. We waren benieuwd of de trouwe fan een andere keuze zou maken dan de kersverse lezeres. Of je je als moeder gemakkelijker identificeert met de twijfelende vrouwen van Munro dan als dochter. Of dat dat juist andersom is. We kwamen tot verrassende inzichten! En moesten met pijn in het hart door ruimtegebrek een paar verhalen laten vallen. Maar wat is het een mooi geheel geworden. En wat zijn we jaloers op degenen die deze verhalen voor het eerst lezen.'
- Marja Pruis & Greta Le Blansch

N.B. Wij publiceerden eerder voor uit Lief Leven en bespraken Too Much Happiness.

Inleiding

Lieve Greta,

Vind jij het ook zo’n bijna onmogelijke opgave om te kiezen uit de verhalen van Munro? Toen ik begon met (her)lezen dacht ik een goed systeem te hebben: plusjes zetten in de kantlijn, samen met wat steekwoorden. Na vier verhalen heb ik dat opgegeven, want wat gebeurde er? Het begon met één plus bij ‘De kinderen blijven’. Toen zette ik twee plussen bij ‘De droom van mijn moeder’. Daarna drie bij ‘Verliefd, verloofd, getrouwd, gescheiden’. Steeds meer plussen vanuit de gedachte dat ik dát verhaal echt niet mocht weglaten. Met steekwoorden erbij als: ‘heel mooi, raadselachtig’; ‘hard, mooi’; ‘over de baby, prachtig’. Wat heb ik hieraan bij het maken van een echte selectie?
Stiekem hoop ik dat jij een strengere lezer bent dan ik. Eigenlijk denk ik dat je dat ook bent. Nuchterder misschien.
Ik volg Munro al best lang. Deze verhalen waren voor mij grotendeels een feest van herkenning, ook omdat ik een paar ervan niet zo lang geleden als studiemateriaal heb gebruikt voor studenten literaire kritiek. Dat een van mijn studenten niet helemaal onder de indruk was van Munro’s verhaalkunst (‘al die sombere vrouwen’) vond ik onbegrijpelijk (ik wilde schrijven ‘een klap in mijn gezicht’, maar dat klinkt meteen zo somber vrouwelijk).
Na vier verhalen ben ik het anders gaan aanpakken. Ik maakte aantekeningen in de kantlijn, en schreef na lezing van elk verhaal een iets uitgebreider stukje. Dankzij mijn vakantie de afgelopen weken drong zich nog een nieuwe selectiemethode op: over welke verhalen bleef ik nadenken zonder dat ik ze voorhanden had? Omdat ik van sommige de titel niet meer wist, schreef ik van vier verhalen de intrige op:

de vrouw die op een sanatorium gaat lesgeven, en bij de dokter thuis wordt uitgenodigd;
de ontevreden huisvrouw die zich een dichter voelt, en samen met haar dochtertje op de trein stapt, uitgewuifd door haar man;
de vrouw die gestraft wordt door haar man en hem toch blijft opzoeken in de gevangenis;
het meisje dat met de gevaarlijke jongen meegaat, en hem nooit vergeet.

Thuis zocht ik er voor jou de titels erbij: ‘Amundsen’, ‘Japan bereiken’, ‘Dimensies’ en ‘Passie’.
Nu ik zo veel van Munro achter elkaar lees, valt me eens en te meer op wat een enorm arsenaal aan wreedheden ze beschrijft . En dat ze bovendien zo veel alleen maar even aanstipt. Ik vind haar een wonder in het ongezegd laten van dingen. Tegelijkertijd lijkt het alsof er één constante is, en die boodschap hamert ze er keer op keer in: Niets verjaart. Misdaad niet, pijn niet, liefde niet.

Ik ben heel benieuwd naar jouw leeservaring.
Veel liefs van je moeder

* * *

Lieve mama,

Wat heerlijk om eindelijk te kunnen overleggen over de verhalen. Ik vond ze echt prachtig en was ook heel blij om tijdens het lezen nog niet te weten welke jouw lievelingsverhalen zijn. Zo stapte ik er onbevangen in, elk verhaal kon een verrassing of een teleurstelling zijn, zonder dat jouw stem daar een rol in speelde. Tegelijkertijd was ik meteen ZO benieuwd hoe jij ze las! Of je om dezelfde dingen moest lachen als ik, en door dezelfde dingen ontroerd raakte.
Dus zo leuk nu, om onze leeservaring te kunnen delen. Want inderdaad, wat is ze geweldig! Ik heb net als jij met plusjes gewerkt, en een stukje geschreven over elk verhaal na het lezen. Ik denk dat bij mij uiteindelijk ongeveer de helft of iets minder van de verhalen een plusje heeft gekregen. Misschien ben ik inderdaad een strengere lezer, dat weet ik niet. Ik weet wel dat ik vooral op mijn gevoel ben afgegaan, en dat ik nooit echt heb getwijfeld. Wat daarbij hielp was de veilige gedachte dat jij de verhalen óók las. Dat de uiteindelijke selectie het resultaat zou zijn van twee keer lezen, overleg en compromis … Hoewel het met dat laatste misschien nog wel gaat meevallen. Ik kreeg een glimlach op mijn gezicht toen ik zag dat de vier verhalen die jou bijbleven, van mij ook een plus hebben gekregen. Die dokter! Die vreselijke man in de gevangenis! Die ene vrouw heet ook Greta!
Dus nee, een onmogelijke opgave vind ik het niet. Ik kwam erachter – of dat wist ik eigenlijk al – dat ik vooral hou van de meest verhalende vertellingen, met een sterke plotwending en met uitgesproken personages. Munro schreef best veel autobiografisch werk, dat me vaak ook echt kon raken, maar toch vond ik dit minder essentieel. Of ‘essentieel’ is niet het goede woord, want dat is het voor haar vast juist wel. Maar het zijn blijkbaar niet de verhalen waar ik als lezer naar op zoek ben.
De werking van het ongezegd laten van bepaalde dingen, is inderdaad ongeloofl ijk. Ik schreef op tijdens het lezen: ‘ze legt vaak (kleine) waarheden bloot in prachtige (kleine) zinnen. Wendingen die ik als lezer niet zag aankomen, maar die wel helemaal kloppen.’
Neem een zin als deze, uit ‘De kinderen blijven’: ‘Pauline kwam uit een gezin waar men alles zo serieus had genomen dat haar ouders gescheiden waren.’ Scherpe observaties, geen woord te veel, en zo’n intelligente gevolgtrekking waarvan ik meteen aanvoel dat die klopt, ook al had ik zelf de gevoelens en handelingen nooit zo aan elkaar gekoppeld.
Maar wat vond jij dan van ‘De droom van mijn moeder’? Ik vond het een ontzettend levendige situatieschets, precies met alle twists en turns en ups en downs erin, zoals ik die graag zie in een verhaal. Ik ben aan alle personages totaal verknocht geraakt.
En ‘Trein’, over die meneer die wegloopt van zijn eigen leven? Zo’n ontroerende vriendschap die zich ontwikkelt op de boerderij, en zo veel zorgzaamheid zonder goed voor jezelf te kunnen zorgen. Jij noemt wreedheid, mij is ook zo veel liefs bijgebleven.

Kusjes,
Je dochter