Leesfragment: Angst

Vandaag verschijnt Bob Woodwards Angst. Trump in het Witte Huis (Fear, vertaald door Amy Bais, Ton Heuvelmans, Mario Molegraaf, Rob van Moppes, Roelien Plaatsman, Alexandra van Raab van Canstein, Titia Ram en Theo Schoemaker). Wij brengen de Proloog.

Hij volgde al acht Amerikaanse presidenten, van wie er één, Nixon, door zijn onthullingen moest aftreden; maar nooit eerder schreef de gelauwerde journalist Bob Woodward zo vernietigend over een zittende Amerikaanse president als over Donald Trump in Angst. Aan de hand van verslagen, dagboeken, documenten en honderden uren van interviews met primaire bronnen beschrijft Woodward de verbijsterende gang van zaken in het Witte Huis, en de bizarre manier waarop de president besluiten neemt over binnen- en buitenlandse kwesties.

Nog nooit is er een zo beangstigend beeld gegeven van een president in zijn eerste jaren als in Angst van Bob Woodward. Nadat delen ervan vóór publicatie uitlekten, stond het boek direct op de eerste plaats van de bestsellerlijsten in de Verenigde Staten en Engeland.

Bob Woodward (1943) is sinds 1971 werkzaam voor The Washington Post. Voor zijn werk aan de onthullingen rondom Watergate en de nasleep van 11 september kreeg hij beide een Pulitzerprijs.

Proloog

Begin september 2017, de achtste maand van het presidentschap, begaf Gary Cohn, voormalig directeur van Goldman Sachs en de belangrijkste economisch adviseur in het Witte Huis, zich naar de Resolute Desk in het Oval Office.
Cohn – één meter negentig, kaal, vrijpostig en zelfverzekerd - had in zijn 27 jaar bij Goldman miljarden verdiend voor zijn cliënten en honderden miljoenen voor zichzelf. Hij had zichzelf het privilege toegekend bij Trump in het Oval Office binnen te mogen lopen, waarmee de president akkoord was gegaan.
Op het bureau lag een opzet van één kantje voor een brief aan de president van Zuid-Korea waarin het United States-Korea Free Trade Agreement, ook bekend als korus, werd opgezegd.
Cohn was ontsteld. Trump had maanden gedreigd het handelsverdrag op te zeggen, een van de fundamenten van economische betrekkingen, een militair verbond en, het belangrijkst van alles, topgeheime inlichtingenoperaties en -mogelijkheden.
De Verenigde Staten hebben op grond van een verdrag dat teruggaat naar de jaren vijftig 28.000 troepen in het Zuiden gestationeerd en de zeer geheime en gevoelige beperkt toegankelijke programma’s in werking gesteld die geavanceerde, topgeheime gecodeerde inlichtingen en militaire mogelijkheden verschaften. Noord-Koreaanse icbm-raketten hadden nu de capaciteit een nucleair wapen te vervoeren, wellicht naar het Amerikaanse vaderland. Een raket uit Noord-Korea zou er 38 minuten over doen om Los Angeles te bereiken.
De programma’s maakten het voor de Verenigde Staten mogelijk om binnen zeven seconden een Noord-Koreaanse icbm-lancering te detecteren. Dat kostte in Alaska een kwartier, een verbluffend verschil.
De mogelijkheid in zeven seconden een lancering te detecteren zou het leger van de Verenigde Staten in staat stellen een Noord-Koreaanse raket neer te halen. Het betreft misschien wel de belangrijkste en geheimste operatie van de Amerikaanse regering. De Amerikaanse aanwezigheid in Zuid-Korea vertegenwoordigt de essentie van de nationale veiligheid.
Terugtrekking uit het korus-handelsverdrag, dat door Zuid-Korea als essentieel voor zijn economie werd gezien, zou kunnen leiden tot het einde van de betrekkingen. Cohn vond het ondenkbaar dat president Trump het verlies van essentiële inlichtingenmiddelen die cruciaal waren voor de nationale veiligheid van de VS zou riskeren.
Dit alles kwam voort uit de woede van Trump over het jaarlijkse handelstekort van de Verenigde Staten met Zuid-Korea van $18 miljard en over het feit dat de Verenigde Staten $3,5 miljard per jaar uitgaven om de Amerikaanse troepen in Zuid-Korea te houden.
Ondanks de vrijwel dagelijkse rapportages over wanorde en onenigheid in het Witte Huis was het publiek er niet van op de hoogte hoe ernstig de interne situatie werkelijk was. Trump veranderde steeds van mening, was zelden consistent, was wispelturig. Hij kreeg een slecht humeur, iets kleins of groots maakte hem razend en over het korus-handelsverdrag zei hij: ‘We trekken ons er vandaag uit terug.’
Maar nu was er die brief, gedateerd op 5 september 2017, een potentiële katalysator voor een nationale veiligheidscatastrofe. Cohn was bang dat Trump de brief zou ondertekenen als hij hem onder ogen zou krijgen.
Cohn pakte de conceptbrief van de Resolute Desk. Hij stopte hem in de blauwe map bewaren. ‘Ik heb hem van zijn bureau gestolen,’ vertelde hij later aan een medewerker. ‘Ik wilde niet dat hij hem zag. Hij gaat dat document nooit te zien krijgen. Het land moet worden beschermd.’
In de anarchie en wanorde in het Witte Huis en Trumps geest heeft de president de ontbrekende brief nooit opgemerkt.
Normaal gesproken zou Rob Porter, stafsecretaris en organisator van het presidentiële papierwerk, verantwoordelijk zijn geweest voor het opstellen van dergelijke brieven aan de president van Zuid-Korea. Maar deze keer was de opzet voor de brief, alarmerend genoeg, via een onbekend kanaal op het bureau van Trump terechtgekomen. De functie van stafsecretaris is een weinig opvallende, maar kritieke rol in het Witte Huis. Porter had Trump maandenlang gebrieft over beslismemo’s en andere presidentiële documenten, inclusief zeer gevoelige nationale veiligheidsvolmachten voor militaire en geheime cia-activiteiten.
Porter – één meter 93, graatmager, veertig jaar oud en opgegroeid als mormoon – was een van de grijze muizen: een organisatorisch ingestelde, weinig opvallende persoon die aan Harvard en Harvard Law School had gestudeerd en Rhodes Scholar was geweest.
Porter ontdekte later dat er meerdere versies van de conceptbrief waren, en hij of Cohn zorgde ervoor dat die niet op het bureau van de president bleven liggen.
Cohn en Porter hebben samengewerkt in het op een zijspoor zetten van wat zij als Trumps meest impulsieve en gevaarlijke orders zagen. Dat document, net als vergelijkbare andere, is gewoon verdwenen. Als er een concept op Trumps bureau lag dat hij moest lezen, griste Cohn dat soms eenvoudigweg van zijn bureau en vergat de president het vervolgens. Maar als het op zijn bureau bleef liggen, ondertekende hij het. ‘Het gaat er niet om wat we voor het land hebben gedaan,’ zei Cohn vertrouwelijk. ‘Het gaat erom waar we hem van hebben weerhouden.’
Het was niet minder dan een administratieve staatsgreep, de ondermijning van de wil van de president van de Verenigde Staten en zijn constitutionele autoriteit.
Behalve de coördinatie van beleidsbeslissingen, roosters en de organisatie van het papierwerk voor de president, zo vertelde Porter een medewerker, ‘bestond een derde van mijn werkzaamheden uit pogingen te reageren op een aantal van de echt gevaarlijke ideeën die hij had en te proberen hem ervan te overtuigen dat het misschien toch niet zulke goede ideeën waren.’
Een andere strategie was uitstellen, treuzelen en wijzen op wettelijke beperkingen. Jurist Porter zei: ‘Maar dingen langzaamaan doen of niet met hem bespreken, of hem erop wijzen – terecht, niet als excuus – dat iets moest worden geverifieerd of uitgezocht, of dat we nog geen toestemming van onze advocaten hadden, gebeurde tien keer vaker dan dat er papieren van zijn bureau werden gepakt. Het voelde alsof we onophoudelijk langs de rand van de afgrond liepen.’
Er waren dagen of weken dat de operatie onder controle leek te zijn en dat ze een paar passen van de afgrond vandaan waren. ‘Op andere momenten vielen we bijna van de rand en ondernamen we actie. Het voelde of je constant op de rand van de afgrond balanceerde.’
Hoewel Trump nooit over die ontbrekende brief van 5 september begon, vergat hij zijn plannen met het handelsverdrag niet. ‘Er waren verschillende iteraties van die brief,’ zei Porter tegen een medewerker.
Later in een bijeenkomst in het Oval Office werd er verhit discussie gevoerd over het verdrag met Zuid-Korea. ‘Dat kan me niet schelen,’ zei Trump. ‘Ik word doodmoe van die discussie! Ik wil er geen woord meer over horen. We stappen uit korus.’ Hij begon een andere brief die hij wilde versturen te dicteren.
Jared Kushner, schoonzoon van de president, nam Trumps woorden serieus. Jared, 36 jaar oud, was senior adviseur in het Witte Huis en had een beheerste, bijna aristocratische uitstraling. Hij was in 2009 getrouwd met Trumps dochter Ivanka.
Aangezien hij het dichtst bij de president zat was Jared aantekeningen gaan maken van wat Trump zei, nam hij dictaat op.
Maak die brief af en geef hem aan me zodat ik hem kan ondertekenen, droeg Trump hem op.
Jared was bezig een nieuwe brief te schrijven met de gedicteerde woorden van de president toen Porter erover hoorde.
‘Ik wil die opzet zien,’ zei hij. ‘Als we dit gaan doen, kan dat niet achter op een servetje. Die brief moet worden geschreven in woorden die ons niet in verlegenheid gaan brengen.’
Kushner stuurde een papieren kopie van zijn concept. Ze hadden er niet veel aan. Porter en Cohn lieten iets uittypen om aan te tonen dat ze deden wat de president had gevraagd. Trump verwachtte direct een reactie. Ze zouden niet met lege handen naar hem toegaan. De opzet was onderdeel van hun truc.
Tijdens een formele bijeenkomst kwamen de tegenstanders van opzegging van korus met allerlei argumenten: De Verenigde Staten hadden nog nooit een verdrag over vrije handel opgezegd; er waren wettelijke problemen; geopolitieke kwesties; essentiële kwesties aangaande de nationale veiligheid en inlichtingen; de brief was nog niet klaar. Ze overstelpten de president met feiten en logica.
‘Werk vooral verder aan die brief,’ zei Trump. ‘Ik wil de volgende versie zien.’
Cohn en Porter schreven geen volgende versie. Er was dus niets om aan de president te laten zien. De kwestie verdween, voor dat moment, in de nevel van presidentiële beslissingen. Trump kreeg het druk met andere zaken.
Maar de kwestie korus was niet voorgoed van tafel. Cohn sprak minister van Defensie James Mattis, oud-generaal van het United States Marine Corps en misschien wel de invloedrijkste stem onder de leden van Trumps kabinet en staf. Generaal Mattis, gevechtsveteraan, had veertig jaar bij de mariniers gediend. Hij had met zijn één meter vijfenzeventig en kaarsrechte postuur een permanent levensmoeë uitstraling.
‘We balanceren op de rand van de afgrond,’ zei Cohn tegen de minister. ‘We hebben deze keer misschien wat ruggensteun nodig.’
Mattis probeerde zijn bezoekjes aan het Witte Huis te beperken en zich zoveel mogelijk met militaire zaken bezig te houden, maar hij was zich bewust van de urgentie en ging naar het Oval Office.
‘Mijnheer de president,’ zei hij, ‘Kim Jong-un is een directe bedreiging voor onze nationale veiligheid. We hebben Zuid-Korea als bondgenoot nodig. Misschien dat het lijkt alsof dit allemaal niet over handel gaat, maar dat gaat het juist wel.’
Amerikaanse militaire- en inlichtingenmiddelen in Zuid-Korea zijn de ruggengraat van onze mogelijkheid onszelf tegen Noord-Korea te beschermen. Zeg het verdrag alstublieft niet op.
Waarom betalen de Verenigde Staten een miljard dollar per jaar voor een antiballistisch raketsysteem in Zuid-Korea? vroeg Trump. Hij was razend over het Terminal High Altitude Area Defense (thaad) raketverdedigingssysteem en had gedreigd het uit Zuid-Korea te halen en in Portland, Oregon te zetten.
‘We doen dit niet voor Zuid-Korea,’ zei Mattis. ‘We helpen Zuid-Korea omdat het ons helpt.’
De president leek zich te schikken, maar slechts voor dat moment. In 2016 gaf kandidaat Trump Bob Costa en mij zijn definitie van de functie van president: ‘Meer dan iets anders gaat het over de veiligheid van onze natie… Dat is nummer een, twee en drie… Het leger, sterk zijn en zorgen dat ons land niets ergs wordt aangedaan door een buitenlandse mogendheid. En ik ben ervan overtuigd dat dat altijd het belangrijkste deel van mijn definitie zal blijven.’
In werkelijkheid werden de Verenigde Staten in 2017 vastgeklonken aan de woorden en daden van een emotioneel geagiteerde, veranderlijke en onvoorspelbare leider. Leden van zijn staf hadden de handen ineengeslagen om een aantal van wat zij zagen als de gevaarlijkste impulsen van de president te onderdrukken. Het was de zenuwinzinking van de uitvoerende macht van het machtigste land ter wereld.
Dit boek vertelt dat verhaal.

© 2018 Bob Woodward
© 2018 Nederlandse vertaling Uitgeverij Prometheus en Amy Bais, Ton Heuvelmans, Mario Molegraaf, Rob van Moppes, Roelien Plaatsman, Alexandra van Raab van Canstein, Titia Ram en Theo Schoemaker