Leesfragment: Anna van Saksen: De verstoten bruid van Willem van Oranje

Anna van Saksen. De verstoten bruid van Willem van Oranje van Femke Deen verschijnt 10 september, en dinsdag 11 september wordt het boek bij Spui25 gepresenteerd. Lees bij ons alvast de eerste pagina's. 

De tweede vrouw van Willem van Oranje, Anna van Saksen, is misschien wel de meest verguisde vrouw in de vroege Nederlandse geschiedenis. Ze stond bekend als verdorven en egoïstisch, een overspelige vrouw die uiteindelijk haar verstand verloor. Lange tijd is aangenomen dat Willem van Oranje geen andere keuze had dan zich van haar te laten scheiden. Maar klopt dat beeld? Femke Deen laat aan de hand van niet eerder bestudeerde brieven en documenten zien dat het verhaal van Anna een stuk gecompliceerder is. Ze was opvliegend en eigenzinnig, zeker, maar ook intelligent, trots en hartstochtelijk. Ze weigerde zich door haar man en (schoon)familie te laten gebruiken als een pion in de godsdienstige en politieke strijd die Europa in de zestiende eeuw verscheurde. Anna van Saksen vertelt over de zoektocht van een vrouw naar zeggenschap over haar eigen leven. Het laat tegelijk de tragische neergang zien van een rijke en felbegeerde prinses wie letterlijk alles werd ontnomen - en het werpt, niet in de laatste plaats, een nieuw licht op Willem van Oranje.

1
Een schitterende bruiloft

Anna van Saksen wachtte Willem van Oranje op voor de ingang van het raadhuis in Leipzig, schitterend in haar hooggesloten jurk met geplooide rokken, gemaakt van de kostbaarste stoffen en rijk versierd met parels. In haar kunstig opgestoken haar en om haar hals droeg ze fonkelende juwelen. Het was 24 augustus 1561, acht maanden nadat Anna haar bruidegom voor het eerst en – tot deze dag – voor het laatst had gezien. Nu kwam hij op zijn paard aanrijden aan het hoofd van een lange bruidsstoet, geflankeerd door twee van de machtigste mannen van het Heilige Roomse Rijk: keurvorst Joachim van Brandenburg en de gastheer zelf – Anna’s oom August, de keurvorst van Saksen.
Later zou Anna de dag vervloeken waarop ze had ingestemd met het huwelijk, maar nu was ze vastbesloten met Oranje te trouwen. Niemand kon haar dwingen iets tegen haar zin te doen, al was ze pas zestien. Anna was intelligent, eigengereid en trots. Willem van Nassau, prins van Oranje, was een goede partij. Hij was twaalf jaar ouder dan Anna, hoffelijk, charmant en knap, en hij had een schitterende carrière gemaakt. Het huwelijk betekende voor Anna een nieuw begin, weg van het hof van haar oom en tante, de keurvorst en keurvorstin van Saksen, waar ze als tienjarige wees terecht was gekomen. Vanaf vandaag heette ze Anna, geboren hertogin van Saksen, prinses van Oranje.
Het was een van de huwelijken van het decennium – grote dynastieke, politieke en religieuze belangen waren ermee gemoeid. De drie dynastieën Hessen, Saksen en Nassau waren nu met elkaar verbonden. Anna van Saksen was de belangrijkste schakel tussen Anna de drie geslachten: alles stond of viel met haar.
De politieke belangen die met het huwelijk gemoeid waren, waren duidelijk zichtbaar in de bruidsstoet. Het was een hele puzzel geweest om te bepalen welke edelman zich waar in de stoet zou opstellen en met hoeveel paarden, hovelingen en verwanten. Dat luisterde nauw, want de adel was geobsedeerd door rang. De hoogste edelen namen de belangrijkste plaats in – soms was dat vooraan, soms juist midden in de stoet. Onder de gasten waren leden van de keurvorstelijke families van Brandenburg en de Palts, en de hertogen van Brunswijk, Mecklenburg, Lüneburg en Kleef, allemaal protestantse vorsten. Zij hadden hun best gedaan elkaar af te troeven met hun entourage, en nu moesten vijfduizend paarden zich door de nauwe straatjes naar het marktplein dringen, aangemoedigd door juichende mensen die uit het raam hingen of in de steegjes stonden.
Zodra Oranje dichterbij kwam, trad Anna naar voren om hem te verwelkomen, samen met haar tante Anna van Denemarken, keurvorstin van Saksen, en de hofdames die al die tijd om haar heen hadden gestaan. De adellijke dames, getooid met fijne zwarte hoofddeksels, maakten een sierlijke buiging, die ze speciaal voor de gelegenheid hadden ingestudeerd. Willem stapte af en onder het toeziend oog van honderden mensen keken Anna en Willem elkaar voor het eerst sinds acht maanden weer in de ogen. Glimlachten ze naar elkaar, spraken ze een formele begroeting uit?
Anna was luthers, Oranje katholiek – een explosieve combinatie in een tijd dat religieuze conflicten Europa spleten. De minutieuze voorbereidingen konden niet voorkomen dat de kwestie tijdens het bruidsfeest – een acht dagen durend festijn – af en toe opborrelde. Alleen al de volledige afwezigheid van Anna’s familie van moederskant, de landgraaf van Hessen en zijn zoons en dochters, moet iedereen zijn opgevallen. De lutherse vorst was weggebleven uit protest tegen het huwelijk van zijn onschuldige lutherse kleindochter met een vervloekte paap.
De godsdienstkwestie had een schaduw geworpen op de onderhandelingen over het huwelijk, die daardoor nog langer hadden geduurd dan normaal. Niet alleen Anna’s grootvader, landgraaf Filips van Hessen, had zijn bedenkingen, ook vanuit het katholieke Habsburgse gezag werden de onderhandelingen vol argwaan in de gaten gehouden. Willem van Oranje was vazal van de streng katholieke Filips II, koning van Spanje en heer van de Habsburgse Nederlanden. Filips II was een fanatieke bestrijder van de ketterij. Dat Willem van Oranje aan kwam met een ‘ketterse’ bruid, werd aan het Habsburgse hof gewantrouwd.
Het huwelijk was dus allesbehalve een zaak van Anna en Willem alleen; er waren immense dynastieke en godsdienstige belangen in het spel. Huwelijken waren van levensbelang voor het voortbestaan van dynastieën. Daarom bemoeide iedereen zich ermee – van grootvaders en oudtantes tot vorsten en koningen. Via het sluiten van gunstige huwelijken kon een adellijk geslacht zijn positie in het hoogadellijke web van macht en loyaliteit behouden en, liever nog, uitbreiden. En dan speelden, zoals altijd en overal, ook nog eens financiële belangen en menselijke emoties als jaloezie en afgunst een rol. De onderhandelingen waren voor alle partijen een ingewikkeld schaakspel geweest op verschillende borden tegelijk.

Direct na de officiële begroeting van het bruidspaar stak de godsdienstkwestie al de kop op.
Anna ging met haar hofdames het raadhuis binnen en trok zich terug in de kamer die voor de duur van de bruiloft was ingericht als het vertrek van het bruidspaar. Oranje gebruikte de kamer van het keurvorstelijk echtpaar om zich op te frissen – tot de twee waren getrouwd, was het ongepast om samen een kamer te delen.
De keurvorst van Saksen vond deze korte rustpauze een geschikt moment om nogmaals te proberen de bruidegom onder druk te zetten. Want al had August van Saksen zo zijn eigen redenen om graag te willen dat zijn nicht met Willem van Oranje trouwde, het was ook weer niet de bedoeling dat ze haar ziel zou verliezen aan de paapse godsdienst. Oranje had hem eerder op dat punt mondeling gerustgesteld. Maar de keurvorst wilde graag dat Oranje ook een schriftelijke verklaring ondertekende waarin hij beloofde dat Anna ook in de katholieke Nederlanden haar eigen godsdienst mocht uitoefenen.
Oranje dacht er alleen niet aan om iets te ondertekenen wat later tegen hem gebruikt kon worden. Aan zijn vorst, de katholieke koning Filips II, had Oranje laten weten dat Anna zich zou bekeren tot het katholicisme. Als de koning deze verklaring ooit zou zien, zou Oranje in grote problemen komen. Oranje gaf de keurvorst wel zijn plechtige woord als edelman dat hij Anna’s gewetensvrijheid zou respecteren. De keurvorst ging akkoord – natuurlijk. August van Saksen had geen enkele onderhandelingsruimte. De hele week van festiviteiten was tot in de kleinste details voorbereid, van afblazen kon geen sprake zijn.

[...]

Copyright © Femke Deen 2018