Nu in de etalage en de winkel Henk Mak van Dijks Tropenjazz. Jazz in Indië 1919-1950/Jazz in the Dutch East Indies 1919-1950. Wij brengen twee fragmenten.
Tropenjazz gaat over jazz in Nederlands-Indië, vanaf het eerste jazznummer Fidgety Feet gespeeld in 1919 tot serieuze luister jazzconcerten eind jaren dertig. TROPENJAZZ tovert de lezer een uitbundige wereld voor van vrolijke jazz, gespeeld door orkesten in alle soorten en maten: scheepsorkesten van de grote ocean liners, topensembles van overzee, de Manilla jazz, bioscooporkesten, schoolbandjes, Indo-Europese jazzorkesten en inheemse bands. Een regen van afbeeldingen, advertenties en zeldzame foto’s illustreert bands, solisten, sociëteiten, hotels, dancings, zwembaden, grammofoons en platen, Hollywood-muziekfilms en de radio.
Tussen de regels door maakt u kennis met de schaduwenkanten van de Indische jazzwereld: de context van de koloniale samenleving, koloniaal gedachtegoed over blanke superioriteit, discriminatie van Indo-Europese musici, economische malaise, de Japanse bezetting, naoorlogse ontreddering en een gedwongen vertrek uit Indië voor vele jazzmusici. De epiloog opent een venster op zowel internationaal gewaardeerde Indische jazzjongens in het naoorlogse Nederland als jazz in Indonesië.
Tropenjazz wil vooral een ervaring bieden, verbazen over een wervelende jazzwereld die weliswaar voorgoed verdwenen is, maar een nieuw momentum zeker verdient.
Charlie Overbeek Bloem is een begrip in de Indische jazzwereld, zowel als solist als leider van de jazzband de Silver Kings. Op zijn zesde jaar begint hij met klassieke pianolessen bij zijn muzikale moeder. Maar notenlezen is een ramp en als hij als tiener ragtime en jazz hoort, is hij om. Naspelen gaat vanzelf.
Jeugdfoto pianist Charlie Overbeek Bloem, rond 1928
Jazzband-optreden van de jazzband Silver Kings in Hotel Des Indes voor de radio (NIROM), Batavia, Java, 1936
Aankondiging optreden van Charlie in Semarang, Java
Pianist Charlie Overbeek Bloem, Batavia, eind jaren 20
Vanwege zijn duidelijk talent (en ijver!) wordt Charlie op zijn vijftiende jaar door de pas opgerichte Bataviase Radio Vereniging gevraagd om een eigen programma te verzorgen, Piano Syncopations. Geholpen door een feilloos gehoor en een ijzersterk muzikaal geheugen ontwikkelt de jongen zich tot een veel gevraagde pianist. Met zijn schoolleraar ir. Bertie van der Sprong, incidenteel met zijn broer Henri en enkele dansmeisjes vormt hij de Jazz-O-Maniacs en zweept met gemak zijn publiek op. Het duo/trio speelt aanvankelijk op de grote schoolfeesten van de Koningin Wilhelmina school in Batavia, maar hun actieradius wordt steeds groter. In 1933 doen de Silver Kings een beroep op Charlie’s kwaliteiten. Het wordt een glorieuze tijd met talloze optredens. Toch besluit hij in verband met een nieuwe baan bij de overheid in 1936 met het veeleisende bandleven te stoppen. Wel blijft hij als pianist met talloze medleys soleren voor Radio Batavia en de Nirom. Dan laat hij zich toch weer overhalen om een band te vormen met Willem Baumgarten, ex-saxofonist van de Haagse band The Moochers, de trompettist Eddie Florentinus en de gitaristen Wim Dersjant en Leo Elia. Het zijn allen topmusici; de band gaat heten de Musketeers of Swing. Met jazz cat Harry Lim richt Charlie in dezelfde tijd de Batavia Rhythm Club op met als ideaal het propageren van de ware jazz.
De eerste plaatselijke jazz in Batavia wordt gebracht door xylofoonspeler/ slagwerker Wil Hender en zangeres Rita Shield, begeleid door een aantal Australische vrouwelijke jazzmusici. Van deze begeleidsters is weinig meer vernomen, maar de activiteiten van Wil en Rita zijn in de krant redelijk te volgen.
Advertentie van een optreden in sociëteit Modderlust in Soerabaya
Hender begint zijn loopbaan in het theaterorkest van het Paramount theater in Wellington en trekt al snel de aandacht met virtuoze xylophoon solo’s. Als de Schotse cabaretier Harry Lauder met zijn succesvolle vaudeville show op wereldtournee Australië en Nieuw-Zeeland bezoekt, sluit Hender zich in 1919 voor enige tijd bij het gezelschap aan. Een jaar later steekt hij over naar Java. Shield werkt onder meer als revue girl in het London Hippodrome, de befaamde music hall waar grote revues worden opgevoerd en waar de eerste jazz in Engeland had geklonken. Augustus 1920 staat zij voor het eerst in een Indische krant vermeld, het Nieuws van den Dag. Samen met de New Yorkse jazzpianist Harry Levine en de ragtime comedienne Tessie Turner vormt zij het ‘Americaansche Trio’ dat optreedt in de Deli-bioscoop in Medan met een programma ‘moderne dans, zang en muzikaal excentriek komiek’. Vermoedelijk maken Will en Rita in Batavia met elkaar kennis; ze worden de perfecte match. Samen zullen zij tien jaar lang in de archipel en in de oost jazzconcerten geven. Hij is een vrolijke alleskunner, bespeelt met gemak vijftien instrumenten en is een virtuoos op de xylofoon en het slagwerk. Zij is een aantrekkelijke, levenslustige soubrette die danst, zingt en ook in travestie optreedt als male impersonator.
Voorbeeld van een male impersonator. Naamgenoot Ella Shields (1879-1952)
In oktober 1920 starten zij als prominente jazzspelers in het ondeugende Casino Café en Cabaret met de Casino Jazz Band. Het jaar daarop zoekt het stel nieuw avontuur in de verre oost: Shanghai, Hongkong, Saigon, Bangkok en Singapore. Hongkong moet bijzonder spectaculair geweest zijn. Speciaal voor de komst van de prins van Wales is een peperduur paviljoen met ballroom gebouwd voor zo’n drieduizend gasten. Hender, werkzaam in het Hongkong Hotel, is gevraagd als dirigent van het jazzorkest en speelt er met overweldigend succes. De prins betuigt hem persoonlijk zijn waardeering. Het paar duikt vervolgens weer op in Batavia om optredens te verzorgen in de Oost Java Restauratie. De pers schrijft over ‘genoeglijke avonden’ (Het Nieuws van den dag, 14 november 1922):‘Gisteren toefden wij even in ons Oost Java Restaurant, waar Rita Shield en Will Hender triomfen vierden, en het meestal ietwat sombere Bataviasche publiek deden glimlachen. Iets, waartoe andere artisten het zelden brachten. Rita Shield is een peach van een soubrette; leuk, ingetogen-vroolijk en... heelemaal niet afzichtelyk lelijk. En Hender, de slagwerk-goochelaar, gives you al trommelende the glad eye. Wat wil men meer?’Het Bataviaasch Nieuwsblad van 11 november 1922 wijdt een unieke bespreking aan Hender, vermoedelijk een van de eerste jazz recensies in een Indische krant. Zowel zijn kwaliteiten als jazzspeler als de kwestie van lawaaijazz versus beschaafde jazz komen aan de orde. Hij is veranderd de afgelopen twee jaar en serieuzer geworden, aldus de krant. Zijn meest lawaaiige instrumenten als de claxon en twee grote pauken heeft hij afgeschaft ten gunste van minder volume producerende instrumenten als fluit, trom en bekkens. ‘Hij hanteert zijn speeltuig nog met de oude vaardigheid en zijn xylophoon- en fluit-soli zijn een genoegen voor het oor. Een verfijnd jazz-artist, ziedaar wat Hender in de afgeloopen twee jaren is geworden. Zijn repertoire is zeer uitgebreid, hij bracht de nieuwste foxtrots mee: Kaloha, The Sheik, Jazz-Jingle-John en hoe al die andere melodieën mogen heeten die in korten tijd in Amerika populair zijn geworden.’
Advertentie in Indische krant: de jazzband van Will Hender en Rita Shield, 1929
Hotel De Boer. Medan
Optreden van Will Hender in Hotel De Boer, Medan, 1923
Na nieuwe omzwervingen belanden Wil en Rita in Medan. Het Grand Hotel De Boer staat op zijn kop:‘Het was gisteravond stampvol van eet- en danslustigen, luister- en kijklustigen. Een echt geanimeerde boel. De heer Will Hender is een virtuoos in het boem-boemen, tekketok-tekketikken, dzief-dziefen en rurururuen.’ (Sumatra Post, 28 februari 1923)Een aantal maanden later is Hender weer terug in de Oost-Java Restauratie. Rita ziet vanwege vermoeidheid voorlopig af van optredens. Will gaat dan samenwerken met een oude bekende, Harry Levine, onder de naam The Syncopated Two. Levine is niet de eerste de beste. Na optredens in onder meer New York, London en Parijs had hij als ‘Expert Ragtime Pianist’ furore gemaakt in Brits-Indië met zijn ragtime jazz trio The Chasers met xylofonist Todd Sanborn en komiek/danser George Crotty. Hun ‘extraordinary ragtime, jazz and vaudeville shows’ werden op annonces enthousiast aangekondigd als de beste en meest artistieke ragtime en jazz ooit in India. De concerten van Hender en Levine zijn steeds zeer succesvol; Levine krijgt al gauw de titel ‘eerste jazzpianist van Soerabaja’ mee. Hender maakt grote indruk met zijn nieuwe instrument. Het Bataviaasch Nieuwsblad (15 mei 1923) doet verslag:‘Hender heeft behalve een uitstekend pianist een xylophoon meegebracht zooals er geen tweede op Java te hooren is. Het is een speciaal voor hem in Amerika gebouwde marimba-xylophoon, een prachtinstrument waaraan hij den zuiveren orgelklank weet te ontlokken. Zoo'n solo van Hender op zijn marimba is steeds weer een genot voor de ooren, een buitengewone attractie voor het publiek.’ Wil en Rita treden met hun jazz nog jaren succesvol in Indië op. Hun tournees worden alleen onderbroken door een verblijf in Engeland in verband met de geboorte van hun (eerste?) kind. Eind 1929 neemt het echtpaar definitief afscheid van Java, onder meer met een knalfuif op marinesociëteit Modderlust in Soerabaja.