Leesfragment: Zelfverwoestingsboek

In juni verscheen Marian Donners Zelfverwoestingsboek. Waarom we meer moeten stinken, drinken, bloeden, branden en dansen. Lees bij ons een fragment!

Nooit zijn er meer boeken, cursussen, YouTube-video’s en Ted Talks geweest die ons vertellen hoe we een betere versie worden van onszelf: gezonder, gelukkiger, slanker en succesvoller. Als we maar ons huis opruimen, mediteren, falen als een les zien, problemen als uitdagingen, in het nu leven en geen fuck geven, komt alles goed. We geloven het, kopen het, proberen het: de zelfhulpindustrie is een van de grootste industrieën ter wereld.

Ondertussen lijden steeds meer mensen aan depressie, angststoornissen en burn-outs, en neemt het medicijngebruik explosief toe. Waarom? Omdat we nog steeds denken dat er iets mis is met ons, dat wij degenen zijn die moeten veranderen, dat het onze schuld is dat we niet meekomen. Maar wat als de zelfhulpindustrie geen medicijn is, maar onderdeel van de kwaal?

Dit zelfverwoestingsboek is een oproep om de teugels te laten vieren, om strengheid te vervangen door vergevingsgezindheid, om te falen, ongezond en lelijk te zijn, om af te wijken van de norm, en zo een systeem te ondermijnen dat ons allemaal naar beneden haalt. Door te stinken, drinken, bloeden, branden en dansen!

Here’s to the crazy ones… zo begon Apples iconische reclame uit 1997 – Think Different. Deze is voor de gekken… Tot die tijd hadden reclames zich op het te verkopen product gericht en het gevoel dat dit product je kon geven. Die ene shampoo, zonnebril of spijkerbroek zou je aantrekkelijker maken, spannender en het leven beter. Maar in Think Different deed het product er niet meer toe. Deze reclame was een persoonlijke opdracht. Een opdracht om een betere versie van jezelf te worden, onafhankelijk van het product. Wees meer als de gekken, de buitenstaanders, de rebellen en de druktemakers, droeg de gedragen stem van Steve Jobs ons op. Wees ‘een ronde pin in een vierkant gat’. Laat je inspireren door Einstein, Picasso, Gandhi en Martin Luther King. Houd je niet aan de regels. Denk anders dan de rest. ‘Because the ones who are crazy enough to think that they can change the world, are the ones who do.’ Wat volgde was een hele trits vergelijkbare reclames. Just Do It! van Nike. Impossible is Nothing van Adidas. Go Forth van Levi’s, begeleid door Bukowski’s prachtige gedicht ‘The Laughing Heart’ – ‘Your life is your life,/ don’t let it be clubbed into dank/ submission.’ Of recent Dream Crazy van Nike, en het vervolg daarop Dream Crazier – ‘If they want to call you crazy, fine, show them what crazy can do.’ Speel je eigen spel, laat je niet tegenhouden door de status quo. De boodschap is telkens inspirational. Motivational. Empowering. Gillette belooft niet meer dat zijn scheermesje het beste is wat een man kan krijgen, The best a man can get, maar dat het mesje hem beter zal maken: The best a man can be. De nieuwe lichting reclames roept je op om jezelf te bevrijden. Van negativiteit, twijfel en onzekerheid. Want je hebt het allemaal al in je, dat betere leven, die betere wereld, als je maar in jezelf gelooft. Succes, geluk, het is allemaal een keuze. Dus kies er dan ook voor. En daar zit je dan, thuis op de bank. Je hebt geen cent te makken, je zit vast in een bullshitbaan en je hangt zo langzamerhand tegen een burn-out aan. Het lukt je nauwelijks om zonder walging in de spiegel te kijken. Omdat je al zo vaak een druktemaker bent genoemd, slik je sinds kort Ritalin.
Dit is de hedendaagse realiteit. De gekken uit de Apple-reclame? Die heten tegenwoordig ‘verwarde mannen’. Buitenstaanders zijn losers. Rebellen kopen een T-shirt van The Clash bij H&M. Geen baas die zit te wachten op werknemers die ‘niet dol op regels zijn’. En wie zich een ronde pin in een vierkant gat voelt, leest een zelfhulpboek – zeven stappen naar succes, tien stappen naar geluk, honderd dingen die je nog gedaan moet hebben, duizend dingen die je nooit meer moet doen. Opdat je jezelf alsnog in dat gat kunt wurmen. Want dit is wat al die zelfhulpboeken, artikelen, TED Talks, lezingen, cursussen en coaches, je in feite geven: regels. Regels zodat je beter zult functioneren en beter aangepast raakt aan de status quo.
Erbij horen. Meedoen. Dat is waar het om gaat.
Wees positief, loop rechtop, ruim je huis op, maak ’s ochtends je bed op, verlaat je comfortzone, breng routines aan, stel prioriteiten, ken je kracht, werk aan je zwaktes, luister naar anderen, negeer slecht advies, wees dankbaar. En lach. Lach echt, het soort lach waarbij ook je ogen meedoen, het reduceert stress. Doe aan sport, doe aan mindfulness, leer je woede en angsten beheersen, eet gezond, groene smoothies, avocado’s: alleen als je lichaam optimaal presteert, zal ook je geest dat doen. Maak een plan, hou je eraan, want je kunt het, yes you can, eat that frog, spark joy, geef geen fuck en denk anders!
Net als in reclames is het allemaal even inspirational. Motivational. Empowering. En net als in reclames ligt het probleem altijd bij jou. Think Different, Dream Crazy, Impossible is Nothing: het is het idee dat de enige die je tegenhoudt jijzelf bent. Vergeet dus de producten, vergeet hoe ze zijn gemaakt, vergeet de wereld om je heen en de politieke woede en angst op een lelieblad aan je voorbij te zien trekken en te verdragen wat eigenlijk ondraaglijk is.
Dat gevoel dat het beter kan, dat er meer moet zijn dan dit, dat klopt. Alleen ben jij niet degene die jezelf tegenhoudt.

Als het voelt alsof er geen plek voor je is op deze wereld, zei Virginia Woolf ooit, moet je je niet afvragen wat er mis is met jou, maar wat er mis is met de wereld.
In Virginia Woolfs tijd was het nog verboden voor een vrouw om alleen naar een bibliotheek te gaan, ze moest begeleiding hebben van een man. Kennis werd gevaarlijk geacht. Ook al kwam die kennis onder anderen van Woolf zelf, ze mocht de boeken die ze zelf geschreven had niet in haar eentje doorbladeren.
In zo’n situatie is er een aantal dingen dat je kunt doen. Je kunt proberen om stiekem binnen te komen door je te verkleden als man. Het is wat in de loop van de geschiedenis duizenden, zo niet honderdduizenden vrouwen hebben gedaan om alsnog mee te mogen spelen. Of je kunt, moderner, je proberen in te vechten om de uitzondering te mogen zijn, bijvoorbeeld door te gaan denken en declareren als een man – Lean in, aldus Sheryl Sandberg, want Nice girls don’t get the corner office, aldus Lois P. Frankel.
Maar je kunt ook denken: fuck dit. Als de wereld je blijft vertellen dat je niet goed genoeg bent, niet gezond, glad, fit, productief, positief of zen genoeg, wordt het tijd om je af te vragen wat er in godsnaam is misgegaan in die wereld. Oorspronkelijk is dat ook de betekenis, of opdracht, van de zin ‘een ronde pin in een vierkant gat te zijn’. Die zin komt niet van Apple, maar uit de dystopische roman Brave New World (1932) van Aldous Huxley. En hij bedoelde er iets heel anders mee dan Apple suggereert. In Brave New World is het de mensheid eindelijk gelukt om continu gelukkig te zijn. Pijn en verdriet zijn uitgebannen, er bestaat geen verveling, wanhoop of eenzaamheid meer, geen angst voor de dood, geen keuzestress. In feite is het precies de wereld die zoveel mensen nu voor zichzelf hopen te creëren.
Om dat te bereiken worden in Huxleys universum foetussen in een artificiële baarmoeder genetisch gemanipuleerd. Zijn de baby’s eenmaal geboren, dan krijgen ze via ‘neopavloviaanse conditionering’ de juiste waarden bijgebracht. Eenmaal volwassen ligt hun bestemming in een van tevoren vastgestelde baan waarvoor ze zijn gekweekt. In zijn geheel blijft de bevolking rustig door het medicijn Soma (‘1 cc en je doet weer vrolijk mee!’).
Deze heerlijke nieuwe wereld is er een van arbeid en entertainment, van een vredig leven in balans, zonder verleden of toekomst, de mens leeft in het nu, in de ‘kalme extase van bereikte vervulling’. En daar is iedereen gelukkig mee. Behalve de vervelende en klagerige Bernard Marx – bij hem is er op een of andere manier iets misgegaan.
Tijdens een afspraakje met Lenina Crowne vraagt er in godsnaam is misgegaan in die wereld. Oorspronkelijk is dat ook de betekenis, of opdracht, van de zin ‘een ronde pin in een vierkant gat te zijn’. Die zin komt niet van Apple, maar uit de dystopische roman Brave New World (1932) van Aldous Huxley. En hij bedoelde er iets heel anders mee dan Apple suggereert.
In Brave New World is het de mensheid eindelijk gelukt om continu gelukkig te zijn. Pijn en verdriet zijn uitgebannen, er bestaat geen verveling, wanhoop of eenzaamheid meer, geen angst voor de dood, geen keuzestress. In feite is het precies de wereld die zoveel mensen nu voor zichzelf hopen te creëren.
Om dat te bereiken worden in Huxleys universum foetussen in een artificiële baarmoeder genetisch gemanipuleerd. Zijn de baby’s eenmaal geboren, dan krijgen ze via ‘neopavloviaanse conditionering’ de juiste waarden bijgebracht. Eenmaal volwassen ligt hun bestemming in een van tevoren vastgestelde baan waarvoor ze zijn gekweekt. In zijn geheel blijft de bevolking rustig door het medicijn Soma (‘1 cc en je doet weer vrolijk mee!’). Deze heerlijke nieuwe wereld is er een van arbeid en entertainment, van een vredig leven in balans, zonder verleden of toekomst, de mens leeft in het nu, in de ‘kalme extase van bereikte vervulling’. En daar is iedereen gelukkig mee. Behalve de vervelende en klagerige Bernard Marx – bij hem is er op een of andere manier iets misgegaan.
Tijdens een afspraakje met Lenina Crowne vraagt hij of ze niet meer wil zijn dan een geconditioneerde slaaf.hij of ze niet meer wil zijn dan een geconditioneerde slaaf.
‘Zou jij dan niet willen dat je vrij was, Lenina?’ ‘Ik weet niet waar je het over hebt. Ik bén vrij. Vrij om een fantastisch leven te hebben.’
De vrijheid waar Bernard over droomt is echter een andere. Het is de vrijheid om ondoelmatig en ongelukkig te leven. Om onnuttig, vervelend en klagerig te zijn. Waar Bernard naar verlangt is het recht om een ronde pin in een vierkant gat te zijn.

Stel dat Apple zich aan die betekenis had gehouden. Wat een fantastische reclame zou dat zijn geweest. Geen beelden van Einstein, Picasso, Gandhi of King, maar van een jongetje dat krijsend tussen een kinderkoor staat. Een meisje met een woedeaanval. Een vrouw in een café die met niemand wil praten. Een man die alleen thuis tegen zijn televisie schreeuwt. Beelden dus van onzichtbare buitenstaanders, de mensen die niets bijdragen, maar alleen iets verstoren, een wereldbeeld bijvoorbeeld waarin alles draait om productiviteit, geluk en succes.
Op een bepaalde manier is dit Zelfverwoestingsboek die reclame. Het is in ieder geval het tegenovergestelde van een zelfhulpboek.
Want wij zijn het probleem niet, het probleem zit in de wereld om ons heen.
Dit is een wereld waarin alles gericht is op beter en meer, waarin niets ooit genoeg is en je altijd productiever kan en moet zijn, vooral om meer te consumeren, liefst met een glimlach op je gezicht. Een wereld ook waarin de bestaansonzekerheid ondertussen groeit, de ongelijkheid groeit, vangnetten verdwijnen, de meeste mensen met een chronisch gebrek aan tijd en zingeving leven en depressie wereldwijd volksziekte nummer één is, aldus de Wereldgezondheidsorganisatie.
In zo’n wereld moet je je niet afvragen hoe je jezelf nog kunt verbeteren. In zo’n wereld moet je je afvragen hoe je zo ondermijnend mogelijk kunt zijn voor een systeem dat ons allemaal naar beneden haalt. Zo ondermijnend mogelijk voor de hang naar lichamelijke perfectie die dat systeem regeert – STINK.
Zo ondermijnend mogelijk voor haar nadruk op productiviteit – DRINK.
Zo ondermijnend mogelijk voor haar oproep tot zelfzorg – BLOED.
Voor haar oproep tot zelfliefde – BRAND.
En tot slot, zo ondermijnend mogelijk voor de rechtlijnigheid van technologie – DANS.
Be on the watch, dichtte Bukowski in ‘The Laughing Heart’, there are ways out.
Je zult er niet gezonder van worden, niet succesvoller en het maakt je al helemaal geen beter mens. Maar het gaat niet om jou. Het gaat erom de wereld te veranderen.
Show them what crazy can do.

© 2019, Marian Donner