Leesfragment: Zij zei

Het beste onderzoeksjournalistieke boek van het decennium, en een vaak terugkomend boek in de eindejaarslijstjes van 2019: Zij zei van Jodi Kantor en Megan Twohey! Lees hier het voorwoord.

Zij zei van Jodi Kantor en Megan Twohey vertelt een noodzakelijk en universeel verhaal over de verhouding tussen macht en gender. Op 5 oktober 2017 publiceerden Jodi Kantor en Megan Twohey een artikel in The New York Times dat de wereld zou veranderen. Maandenlang hadden ze geruchten over seksueel wangedrag door Hollywood-producer Harvey Weinstein onderzocht. Ze voerden vertrouwelijke gesprekken met actrices en medewerkers, weerstonden druk van juristen en privédetectives en trokken financiële sporen van afkoopregelingen na. Dat dit een groot verhaal was dat Weinstein ten val zou brengen, voorvoelden ze wel. Maar wat er na de publicatie gebeurde hadden ze niet voorzien: hun onderzoek werd een katalysator achter de wereldwijde #MeToo-beweging. Mannen van alle rangen en standen werden aangesproken op hun misdragingen. Overal weigerden vrouwen nog langer te zwijgen. Ze spraken zich uit, voor zichzelf en voor toekomstige generaties. Zij zei is een meeslepende reconstructie van een culturele verschuiving en een monumentale journalistieke prestatie.

Voorwoord

In 2017, het jaar waarin we voor The New York Times met ons onderzoek naar Harvey Weinstein begonnen, hadden vrouwen meer macht dan ooit. Het aantal banen dat vrijwel uitsluitend door mannen werd uitgeoefend - politieagent, militair, luchtvaartpiloot - was vrijwel verwaarloosbaar klein geworden. Landen als Duitsland en Groot-Brittannië hadden een vrouwelijke leider en dat gold ook voor bedrijven als General Motors. Een tweeëndertigjarige vrouw kon met een jaar werken meer geld verdienen dan al haar vrouwelijke voorouders bij elkaar hun hele leven hadden verdiend.
Maar nog steeds werden vrouwen al te vaak straffeloos seksueel geïntimideerd. Vrouwelijke wetenschappers en serveersters, cheerleaders, managers en fabrieksarbeidsters moesten zich glimlachend ongewenste aanrakingen, opdringerige blikken of onwelkome avances laten welgevallen om maar weer een fooi, honorarium of salarisverhoging te krijgen. Seksuele intimidatie was bij wet verboden - maar hoorde in sommige banen ook bij de dagelijkse routine. Vrouwen die hun mond opendeden, werden vaak niet serieus genomen of belachelijk gemaakt. Slachtoffers bleven vaak verborgen en afgezonderd van elkaar. Velen vonden dat ze weinig anders konden doen dan geld accepteren als een vorm van schadevergoeding, in ruil voor stilzwijgen.
Intussen stegen veel daders steeds hoger op de ladder van succes en waardering. Mannen die vrouwen lastigvielen werden vaak geaccepteerd, of zelfs toegejuicht, als kwajongens. Voor hen had dit gedrag zelden ernstige gevolgen. Megan heeft enkele van de eerste artikelen geschreven waarin vrouwen zeiden dat Donald J. Trump hen had lastiggevallen - en vervolgens deed ze verslag van zijn overwinning in de presidentsverkiezingen van 2016.
Nadat we op 5 oktober 2017 het artikel over het vermeende seksueel grensoverschrijdende gedrag en seksueel misbruik door Weinstein hadden gepubliceerd, zagen we tot onze verbazing hoe de dijk doorbrak. Miljoenen vrouwen over de hele wereld gingen vertellen hoe zij zelf misbruikt en onheus bejegend waren. Enorme aantallen mannen moesten opeens rekenschap afleggen voor hun agressieve gedrag, een ongekend moment van verantwoording. Mede dankzij de journalistiek had zich een paradigmaverschuiving voorgedaan. Ons werk was maar één van de aanjagers van die verandering, die er al jaren aan zat te komen dankzij de inspanningen van toonaangevende feministen en juristen, Anita Hill, Tarana Burke, de activiste die met de slogan #MeToo kwam, en vele anderen, onder wie onze collega-journalisten.
Maar toen we zagen hoe onze eigen, zo hard bevochten onderzoeksresultaten bijdroegen aan de mentaliteitsverandering, vroegen we ons af: waarom dit verhaal? Zoals een van onze redacteuren zo vaak had opgemerkt: Harvey Weinstein was niet eens zo ontzettend beroemd. Hoe ontstaat zo'n maatschappelijke aardverschuiving in een wereld waarin zoveel muurvast lijkt te zitten?
Om die vragen te beantwoorden wilden we dit boek schrijven. Die hele verandering was niet onvermijdelijk of onverwacht. Op deze pagina¡¦s beschrijven we de uiterst moeilijke besluiten van onze eerste dappere bronnen, die risico's namen door de stilte te verbreken rond Weinstein en de gebeurtenissen die voor hen zo bepalend waren geweest en die hen nu motiveerden. Laura Madden, een voormalige assistent van Weinstein en nu thuisblijfmoeder in Wales, sprak zich uit in een periode waarin ze zelf nog aan het bijkomen was van een echtscheiding en vlak voordat ze een hersteloperatie na borstkanker zou ondergaan. Ashley Judd zette haar carrière op het spel, geïnspireerd door een weinig bekende periode in haar leven waarin ze afstand nam van Hollywood om zich volledig te wijden aan het nadenken over gendergelijkheid in het algemeen. Zelda Perkins, een Londense productieleider wier aanklachten tegen Weinstein onder het tapijt waren geveegd via een overeenkomst die ze twintig jaar eerder had ondertekend, praatte met ons ondanks mogelijke juridische en financiële consequenties. Een medewerker van Weinstein die al lang voor hem werkte en steeds meer moeite kreeg met wat hij wist, speelde een tot nu toe niet onthulde sleutelrol om ons te helpen zijn baas uiteindelijk te ontmaskeren. Zij zei is een gecompliceerde titel, en zo is hij ook bedoeld: we schrijven over degenen die in de openbaarheid wilden treden, en over andere vrouwen die ervoor kozen dat niet te doen, en over de nuances van het hoe en wanneer en waarom.
Dit is ook een verhaal over onderzoeksjournalistiek, dat begint in die eerste, onzekere dagen waarin we bezig waren met onze verslaggeving, terwijl we nog heel weinig wisten en bijna niemand met ons wilde praten. We beschrijven hoe we geheimen lospeuterden, informatie te pakken kregen en de waarheid probeerden te achterhalen over een machtige man, ook toen hij schaamteloze tactieken inzette om ons werk te dwarsbomen. We hebben ook voor het eerst onze laatste confrontatie met de producent gereconstrueerd - zijn laatste gevecht - op de burelen van The New York Times, vlak voor publicatie, toen hij besefte dat hij in het nauw zat.
Onze verslaggeving over Weinstein vond plaats in een tijd waarin media werden beschuldigd van 'nepnieuws' en een zekere nationale consensus over wat waarheid is, leek te verbrokkelen. Maar de impact van de onthullingen over Weinstein was gedeeltelijk zo groot omdat wij en andere journalisten met heldere en overtuigende bewijzen voor misdadig gedrag wisten te komen. Op deze pagina's leggen we uit hoe we een gedragspatroon hebben gedocumenteerd op basis van persoonlijke verhalen, financiële en juridische stukken, bedrijfsmemo's en andere onthullende materialen. In het begin van ons werk ging het publieke debat nauwelijks over wat Weinstein vrouwen had aangedaan; het ging over hoe erop gereageerd moest worden. Maar Weinstein bleef alle beschuldigingen van afgedwongen seks ontkennen en heeft herhaaldelijk beweerd dat onze verslaggeving onjuist was. 'Wat jullie hier hebben zijn beweringen en beschuldigingen, maar jullie hebben geen absolute feiten,' zei een woordvoerder, toen we om een reactie vroegen op de nieuwe onthullingen die hier worden gepresenteerd.
Dit boek gaat heen en weer tussen wat we in de loop van onze eerste artikelen over Weinstein in 2017 hebben ontdekt en de grote hoeveelheid nieuwe informatie die we sindsdien boven tafel hebben gekregen. Veel nieuwe kennis over Weinstein die we hier presenteren, illustreert hoe juridische systemen en bedrijfscultuur gediend hebben om slachtoffers de mond te snoeren en nog steeds veranderingen tegenhouden. Bedrijven zijn erop ingericht om daders te beschermen. Sommige advocaten die de vrouwen bijstaan, profiteren zelf van een systeem van regelingen dat misdaden toedekt. Veel mensen die een glimp van het probleem opvangen - zoals Bob Weinstein, Harveys broer en zakenpartner, die bereid was zich voor dit boek uitgebreid te laten interviewen - doen weinig pogingen om er een eind aan te maken.
Terwijl we dit schrijven, in mei 2019, wacht Weinstein een strafrechtelijk proces wegens verkrachting en ander seksueel misbruik en hangt hem een reeks civielrechtelijke procedures boven het hoofd waarin actrices, voormalige medewerkers en anderen hem financieel aansprakelijk willen stellen. Hoe deze zaken ook aflopen, we hopen dat dit boek dient als blijvende documentatie van Weinsteins ware erfenis: hoe hij de werkplek gebruikte om vrouwen te manipuleren, onder druk te zetten en te terroriseren.

In de weken nadat we het Weinstein-artikel hadden gepubliceerd, toen de #MeToo-beweging losbarstte, ontstonden er nieuwe discussies over allerlei onderwerpen, variërend van date rape tot seksueel misbruik van kinderen, van genderdiscriminatie tot zelfs onhandige ontmoetingen op feestjes. Hierdoor werd het publieke debat rijk en onderzoekend, maar ook verwarrend. Wat was het doel: afrekenen met seksuele intimidatie, het strafrechtsysteem hervormen, het patriarchaat vernietigen of kunnen flirten zonder aanstoot te geven? Was de afrekening te ver gegaan, werden onschuldige mannen aan de schandpaal genageld zonder overtuigend bewijs? Of juist niet ver genoeg, leidde het allemaal tot frustrerend weinig echte verandering in het systeem?
Bijna op de dag af een jaar na de publicatie van ons Weinsteinartikel verscheen Christine Blasey Ford, hoogleraar psychologie uit Californië, voor een Amerikaanse senaatscommissie, en beschuldigde rechter Brett Kavanaugh, die toen kandidaat was voor het Hooggerechtshof, ervan dat hij haar toen ze allebei nog op de middelbare school zaten onder invloed van drank seksueel had misbruikt. Hij wees de beschuldiging woedend van de hand. Sommigen zagen Ford als de ultieme heldin van de #MeToo-beweging. Voor anderen symboliseerde zij hoezeer die was doorgeschoten - een levende rechtvaardiging voor de opkomende tegenreactie.
Wij zagen haar als de hoofdpersoon van een van de meest complexe en onthullende 'Zij zei'-verhalen tot nu toe, zeker toen we eenmaal ontdekten hoe weinig de buitenwereld begreep van de weg die zij had afgelegd naar die getuigenis voor de Senaat. Jodi keek toe in de commissiezaal, zag mensen van Fords juridische team aan het werk, en had de volgende ochtend een gesprek met haarzelf. In december kreeg Megan het eerste interview na de hoorzitting met Ford, bij een ontbijt in Palo Alto. In de maanden daarna voerde ze nog tientallen gesprekken met Ford, grotendeels per telefoon, over hoe zij ertoe was gekomen haar stem te verheffen en wat de gevolgen daarvan waren. We hebben ook met anderen gepraat die haar ervaring hebben gevormd en gezien. Wij vertellen het verhaal van Fords weg naar Washington en van het overweldigende scala aan gezichtspunten, instituties, politieke krachten en angsten dat invloed op haar uitoefende.
Veel mensen vragen zich af hoe het Ford sinds haar getuigenis is vergaan. Het laatste hoofdstuk van dit boek bestaat uit een uniek groepsinterview, waarin we enkele van de vrouwen over wie we in deze verschillende verhalen hebben geschreven, onder wie Ford, bij elkaar hebben gebracht. Maar in Fords odyssee gaat het ook om iets groters, om die telkens terugkerende vraag: wat drijft en belemmert vooruitgang? De #MeToo-beweging is een voorbeeld van maatschappelijke verandering in onze tijd, maar vormt ook een test: zullen wij in deze gefragmenteerde wereld met zijn allen een nieuw stelsel van regels kunnen smeden dat voor alle partijen eerlijk is en bescherming biedt?
Alles bij elkaar is dit boek het verslag van twee verbazingwekkende jaren in het leven van vrouwen in en buiten de Verenigde Staten. Die geschiedenis behoort toe aan iedereen die haar heeft beleefd: anders dan andere journalistieke onderzoeken die over een verhullende regering gaan of over geheimen van een bedrijf, gaat dit over ervaringen die velen van ons in ons eigen leven tegenkomen, op ons eigen werk, binnen onze familie en op scholen. Maar we hebben dit boek geschreven om je zo dicht mogelijk bij het startpunt van die geschiedenis te brengen.
Om deze gebeurtenissen zo direct en authentiek mogelijk over te brengen, hebben we transcripties van interviews, e-mails en andere primaire documenten opgenomen. Er zijn aantekeningen van de eerste gesprekken die we met filmsterren voerden over Weinstein, een brief met de vraag om nadere informatie die Bob Weinstein aan zijn broer schreef, uittreksels van de teksten van Ford en veel andere materialen uit de eerste hand. Sommige dingen die we hier openbaar maken, waren aanvankelijk niet voor publicatie bedoeld, maar konden we toch opnemen dankzij aanvullend journalistiek werk, waaronder het terugkoppelen naar de betrokken partijen. We konden gesprekken en gebeurtenissen waarvan we niet directe getuigen waren, toch beschrijven via verslagen en interviews. Alles bij elkaar is dit boek gebaseerd op drie jaar journalistieke arbeid en honderden interviews op allerlei plekken, van Londen tot Palo Alto; de eindnoten laten gedetailleerd zien welke informatie we uit welke bronnen en verslagen hebben gehaald.
Tot slot: dit boek is een kroniek van de samenwerking die wij ontwikkeld hebben terwijl we bezig waren alles over deze gebeurtenissen te weten te komen. Om verwarring te vermijden schrijven we over onszelf in de derde persoon. In een verslag in de eerste persoon van ons verslaggeverswerk, waarbij we wel samenwerkten, maar vaak elk apart een bepaald spoor volgden, kon 'ik' ofwel Jodi of Megan zijn. Dus voordat we overgaan op die manier om het verhaal te vertellen, willen we nog met onze eigen stem zeggen: dank je, dat je bereid bent om je voor de duur van deze pagina's bij ons partnerschap te voegen, je een weg te puzzelen door deze gebeurtenissen en aanwijzingen, net zoals wij dat hebben gedaan, getuige te zijn van waar wij getuige van zijn geweest en te horen wat wij hebben gehoord.

© 2019 Jodi Kantor en Megan Twohey
© 2019 Nederlandse vertaling Annemie de Vries en Nannie de Nijs Bik-Plasman