Leesfragment: Met ons gaat het goed

Komende week in de winkel: Peter Hein van Mulligen, Met ons gaat het goed. 8 sombere mythes over Nederland ontrafeld. Wij publiceren voor!

'Met mij gaat het goed, met ons gaat het slecht,' luidt een gevleugelde uitspraak van voormalig directeur van het Sociaal en Cultureel Planbureau Paul Schnabel. Het vat in één zin samen hoe veel Nederlanders tegen hun land aankijken. Ze hebben een prima leven en weinig te klagen, maar zijn somber over de staat van het land. We plukken maar niet de vruchten van economische vooruitgang, de ongelijkheid neemt toe, Nederland wordt alleen maar onveiliger en de multiculturele samenleving is uitgelopen op een dramatische mislukking. Onze kinderen en kleinkinderen zullen het onherroepelijk slechter krijgen dan wij. Komt het ooit nog goed met Nederland?

In Met ons gaat het goed laat Peter Hein van Mulligen zien dat deze emoties niet op feiten gebaseerd zijn. Met statistieken verwijst hij één voor één verschillende mythes waarom het zo slecht zou gaan naar het rijk der fabelen. Na het lezen van dit boek kan iedereen nog steeds ontevreden zijn over zijn eigen leven, maar niemand kan beweren dat het met 'ons' als geheel slecht gaat. Integendeel: het ging nog nooit zo goed.

Peter Hein van Mulligen (1974) is sinds 2012 hoofdeconoom van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Hij laat regelmatig zijn licht schijnen over economische ontwikkelingen in Nederland in de krant, op radio en tv en via Twitter. Begin 2019 won hij het tv-programma De Slimste Mens.

Inleiding
De hel, dat zijn de anderen

Aan het begin van deze eeuw sprak Paul Schnabel, destijds directeur van het Sociaal en Cultureel Planbureau (scp), de inmiddels legendarisch geworden woorden: ‘Met mij gaat het goed, met ons gaat het slecht.’ Dat vatte kernachtig samen hoe veel mensen hun situatie beoordeelden ten opzichte van de rest van het land. Hun eigen situatie kennen ze en blijkbaar waren (en zijn) de meeste Nederlanders daar behoorlijk over te spreken. Dat geldt niet voor hun oordeel over Nederland als geheel; anderen hebben het kennelijk veel slechter dan zijzelf.
Dat negatieve oordeel over ‘ons’ baseren de meeste mensen op wat ze in de krant of op sociale media lezen of op tv zien. Die sombere inschatting is niet zo gek, want slecht nieuws scoort beter dan goed nieuws. Afhankelijk van welk medium je volgt, worden we overspoeld door een vloedgolf aan migranten die de criminaliteit doen exploderen, stagneert ons inkomen, neemt de ongelijkheid toe, verhardt de samenleving en is het een kwestie van tijd tot de aarde onleefbaar wordt.
Je kunt ‘de media’ hiervan de schuld geven, maar politici doen hier hard aan mee. Afhankelijk van hun doelgroep herhalen ze dit soort angsten of zetten ze deze nog eens extra aan. Geen wonder dat veel mensen denken dat alles alleen nog maar slechter wordt. Hooguit bestaat er onzekerheid over de kwestie wat er als eerste ten onder gaat: de westerse beschaving of de planeet.
Dat slecht nieuws beter scoort dan goed nieuws merk ik zelf ook regelmatig. Op Twitter deel ik vaak feitelijke observaties, meestal gebaseerd op de schatkamer aan cijfers die het cbs beschikbaar heeft. Zodra ik iets plaats dat een gevoel van pessimisme en teleurstelling onderschrijft, zijn talloze likes, retweets en instemmende commentaren mijn deel. Maar feiten die in tegenspraak zijn met die gevoelens worden doorgaans genegeerd en anders wel weggehoond.
Het zette me aan het denken. Zijn we niet te veel gehecht aan onze gevoelens en negeren we feiten als ze die gevoelens niet bevestigen? Zijn we niet te snel geneigd ‘slecht nieuws’ direct te accepteren en ‘goed nieuws’ te ontkennen of zelfs verdacht te maken? Als je dat doortrekt, denken we dan niet dat het slechter gaat dan het werkelijk gaat? Met andere woorden, zijn we niet veel te somber?
Als je het mij vraagt, is het antwoord op al die vragen een onomwonden ‘Ja!’ Dat is niet per se slecht, en zelfs erg goed te begrijpen. Van het slechte uitgaan is vaak de veilige optie, want het kan je beschermen tegen teleurstelling of frustratie. De leerling die een proefwerk verknalt denkt te hebben is blijer met een zes dan haar klasgenote die een acht haalt, maar het foutloos gemaakt dacht te hebben. Maar vrolijk word je er ook niet bepaald van, eerder cynisch.
Los van het feit dat slecht nieuws pessimisme voedt, zorgt het er ook voor dat veel mensen überhaupt niet op de hoogte zijn van positieve ontwikkelingen. In 2018 verscheen postuum het boek Feitenkennis van Hans Rosling, de Zweedse arts die er zijn levensmissie van maakte om overal ter wereld mensen te vertellen dat ze zich vergissen als ze denken dat het alleen maar slechter met de wereld gaat. Met zijn presentaties, boeken en website gapminder. org deed hij dat op een aanstekelijke en informatieve manier, waardoor je je wel optimistisch moest voelen. Dat veel mensen zich zo vergissen bleek wel uit zijn boek. Bij presentaties overal ter wereld legde hij zijn gehoor dertien meerkeuzevragen voor over verschillende ontwikkelingen op het gebied van bijvoorbeeld armoede, onderwijs en levensverwachting. Als je blind zou gokken, zou je vier antwoorden goed moeten hebben. Of zoals Rosling het zelf zegt, chimpansees die een willekeurig antwoord kiezen zouden vier uit dertien scoren. Waar hij ook kwam, bijna overal scoorden mensen gemiddeld slechter dan chimpansees. Mensen blijken over bijna alle onderwerpen negatiever te denken dan de daadwerkelijke feiten rechtvaardigen. Hij besloot het boek Feitenkennis te schrijven om uit te leggen waarom dit zo is, maar ook om te laten zien dat het veel beter met de wereld gaat dan mensen denken.
Feitenkennis is een geweldig en belangrijk boek, waarmee je meer over de stand van de wereld leert dan wanneer je alleen het nieuws volgt. Bij het lezen realiseerde ik me weer dat de gebrekkige feitenkennis over hoe de wereld ervoor staat erg vergelijkbaar is met de gebrekkige kennis over hoe Nederland ervoor staat. Er was nog maar één conclusie mogelijk: het is tijd voor een boek dat de feiten over Nederland op een rijtje zet. Met de enorme rijkdom aan feiten en cijfers van het cbs moet dat geen probleem zijn.
Het resultaat heeft u nu in handen. Aan de hand van verschillende thema’s laat ik zien dat veelgehoorde sombere opvattingen over Nederland niet op feiten maar op mythes berusten. In dit boek kunt u lezen dat we niet slechter rond kunnen komen dan vroeger, de ongelijkheid niet toeneemt, Nederland niet onveiliger wordt, het met de integratie van migranten niet alleen maar slecht gaat, de sociale samenhang niet afneemt, het niet slechter gaat met emancipatie en zelfs dat het met het milieu op veel fronten beter gaat.
Voordat u denkt dat u hier met een naïeve optimist te maken hebt: dat het nu beter gaat dan ooit betekent niet automatisch dat het niet beter kan. Nederland is nooit af, er zullen altijd problemen en uitdagingen blijven om op te lossen. ‘Het gaat beter’ betekent niet automatisch ‘het gaat goed genoeg’. Ik zou willen zeggen: het gaat misschien slechter dan je wilt, maar beter dan je denkt. Een ander bezwaar dat ik vaak hoor is dat die verbetering een gemiddelde is en niet voor iedereen geldt. Ook al is de ongelijkheid in Nederland kleiner dan in de meeste landen, het bestaat, en dat betekent dat niet iedereen het goed heeft. Helemaal waar. Maar mensen die stellen dat het nu slechter gaat dan vroeger, doen juist een uitspraak over dat gemiddelde. Of het met sommige mensen beter of slechter gaat dan gemiddeld, is een andere kwestie dan of het nu als geheel (en dus gemiddeld) beter of slechter gaat dan vroeger. Er zijn altijd mensen die het slechter doen dan gemiddeld, maar dat Nederland er als geheel beter voor staat dan ooit blijkt uit alle cijfers. Anders gezegd: met ons gaat het goed.

© 2020 Peter Hein van Mulligen