Leesfragment: Zo’n genie ben je nu ook weer niet

22 oktober verschijnt de brievenbundel Zo’n genie ben je nu ook weer niet. Harry Mulisch en de brieven van zijn ouders in de reeks Privé-domein (samengesteld en ingeleid door Robbert Ammerlaan). Lees bij ons nu alvast vijf brieven van Alice Schwarz, Mulisch' moeder.

Harry Mulisch was negen toen zijn ouders uit elkaar gingen. Zijn moeder, Alice Schwarz, vertrok naar Amsterdam, Harry bleef bij zijn vader in Haarlem wonen. De Joodse bankiersfamilie van zijn moeder werd in de Tweede Wereldoorlog grotendeels uitgemoord. Zelf ontkwam ze, mede dankzij Harry’s met de Duitsers collaborerende vader. Verlangend naar een beter leven emigreerde Alice in 1951 naar de Verenigde Staten. Drie maanden later kreeg haar zoon de Reina Prinsen Geerligsprijs – begin van een imposant schrijverschap. Vanaf haar vertrek naar Californië tot haar dood in 1996 schreef Alice haar zoon brieven.

R.M.S. Rijndam, Le Havre 19/-9/’51

Lieve Harry,

Wij liggen nu in Le Havre en gaan dan naar Southampton. Het weer is goddelijk. Ik heb een dekstoel met kussens en dekens gehuurd en lig nu in de zon te schrijven. Gisteravond was ik bijna zeeziek, het stormde heel erg, maar nu is het heerlijk rustig. Greshoff heb ik al ontmoet. De boot is heel erg gezellig en heel mooi.
Toen ik gisteren aan boord kwam, waren er twee telegrammen voor mij, een van Langejan en een van mevrouw Angress. Aardig, vind je niet?
De helft van de passagiers zijn moffen, vreselijk, meestal studenten, en ze hinderen mij omdat ze weer zo luid Duits praten en schreeuwen. Het nichtje van Harriet is ook hier, op de 1ste klas en ik zit veel bij haar.
Voor mij ligt Normandië, met zacht glooiende heuvels, vlak achter ons ligt de Liberté dat is de vroegere Europa van de Norddeutsche Lloyd. Pappi kent die boot wel. Van Bolle heb ik een mooi fototoestel gekregen en ik zal gauw foto’s maken en sturen.
Hoe is het met jou? Is de koffer nog goed aangekomen? Ik begin nu tot rust te komen, het was toch wel erg opwindend en vermoeiend de laatste dagen. Vooral dat vele afscheid van al diegenen die mij dierbaar zijn. Je ziet dat ik mijn woord houd en direct schrijf. Als wij op de Atlantic zijn, schrijf ik je luchtpost, die ik dan onmiddellijk vanuit New York post.
De service hier is geweldig en het eten zo rijkelijk dat men ’t niet op kan. Ik zal je alle menu’s opsturen, die je dan s.v.p. als drukwerk stuurt naar Weering, G. v.d. Veenstraat 37, als je ze hebt gelezen. Groeten aan allemaal en een zoen,
Mammy

Ellis Island, 25/9/51

Lieve Harry,

Wel, wel, mijn entrée in de United States is wel zeer origineel geweest. Ik zit op Ellis Island, een interneringskamp omdat mijn röntgenfoto de dokter aan boord niet beviel. Vanmiddag moet ik een nieuwe foto laten maken en dan ben ik misschien morgen vrij. Het is hier geen uitgesproken gevangenis, al kun je niet weg, en je ziet hier de meest vreemdsoortige gestalten. Harriet was aan de boot en ze heeft mijn bagage mee naar huis genomen. Over mijn rit naar en mijn verblijf op Ellis Island kan ik nu al een boek schrijven. Iedereen is buitengewoon aardig en menselijk. En als je beaamt dat je Jewish bent heb je een beentje voor. New York is nl. een uitgesproken Joodse stad. Officieel ben ik nog niet tot de V. S. toegelaten. Vlak tegenover mij zijn de wolkenkrabbers van Wall Street. Het is een fantastisch gezicht. Net een droom, zo onwezenlijk. De aankomst in de haven gistermorgen was overweldigend. Al die enorme gebouwen te zien oprijzen uit de mist bij opgaande zon. Ik was natuurlijk erg in de put dat ik niet vrij ben, maar iedereen zegt dat ik morgen weg kan. Ik zit hier op ’s Rijks kosten en logies! Sommigen zitten al maanden hier, Chinezen, Philippino’s, en Polen, Slaven, etc.
In ieder geval, saai is het niet. Ik hoop dat je intussen mijn andere brief van de boot hebt gekregen. Zo, nu stop ik weer. Ik hoop dat alles goed afloopt en zal dan direct weer schrijven.
Liefs,
Mammy

New York, 27.9.’51

Lieve Harry,

Zo, nu ben ik eindelijk aangekomen op de plaats van bestemming.
Gisterochtend heb ik Oom Paul opgebeld. Hij wist niet dat ik in Amerika was, en toen hij mij vroeg waar ik was en ik zei dat ik op Ellis Island was, begon hij vreselijk te lachen, hij dacht dat ik een grapje maakte. Hij is ’s middags direct gekomen, samen met Harriet, en ik kon zien dat zij beiden zeer onder de indruk waren van het oord waar ik mij bevond. Enfin, gisteren om 5 uur ben ik vrijgekomen en wij zijn toen met een taxi naar Harriet gereden. Zij vertelde mij later dat Paul erg blij was dat ik hier ben en dat hij toch wel een slecht geweten heeft vanwege zijn gedrag. Zodra ik hem alleen spreek zal ik hem vragen of hij dingen heeft om jou te sturen.
Harriet heeft een prachtige woning, heel groot, wat iets bijzonders is voor New York en ik heb een prachtige grote slaapkamer met een radio naast mijn bed en een eigen badkamer met W.C., alles in het zacht groen, ook het closetpapier. Zij hebben hier 5 radio’s en een televisietoestel. De keuken is typisch Amerikaans, met alle electrische apparaten die er maar bestaan. Ik ben zeer enthousiast over wat ik tot dusverre van New York heb gezien, het is een prachtige stad. Wij zitten op de 8ste verdieping, het flatgebouw heeft er 14 in het geheel. Het weer is zalig, bijna 80 graden, het is hier nog volop zomer. Ik denk dat het in Holland wel wat kouder is nu. Niet voor te stellen. Ik ben in jaren niet zo bruin geweest als op het ogenblik, van de zon en de zeelucht. Dit is een rotmachine en mijn nagels zijn te lang, vandaar die vele tikfouten. Het is allemaal nog erg gek en ik moet nog wennen, maar bij Harriet is men direct thuis, en we lopen nog allebei rond in peignoir omdat wij te lui zijn om ons aan te kleden. Ik ben nog erg moe van de opwinding der laatste dagen. Wij doen vandaag maar niets dan zitten en roddelen. Maar ik wilde je toch even laten weten dat ik weer vrij ben. Het gekste in Ellis Island was dat ik in de tuin achter het prikkeldraad precies op de rug kon kijken van het Vrijheidsbeeld. Ik zou dolgraag een foto hebben gemaakt van deze situatie maar de politie had mij mijn fototoestel afgenomen. Ik heb al een brief van Vader gehad. Van jou hoop ik ook gauw te horen. Ik zal je wat dollars sturen in mijn volgende brief. Hoe is het met je? Oom Paul informeerde erg naar je en wil weten hoe je er uit ziet. Laat dus zodra je het geld hebt een foto maken en stuur hem aan mij en ook een aan Opa. Je hebt toch zijn adres.
Ik eindig nu weer, maar schrijf morgen of overmorgen weer. Laat het je goed gaan en doe de groeten aan Pappi, Ineke en Frida. Groeten van Harriet en een zoen van
Mammy

2 /10 /51

Lieve Harry,

Inliggend $ 5.– en ik hoop dat ze goed overkomen. Ga maar naar een bank en wissel ze in. De koers is ongeveer fl. 3,80 per dollar. Gisteren heb ik van Oom Paul oude boel voor je gekregen. Ik zal het allemaal in een grote doos pakken en verzenden. Het is ondergoed, een zwarte regenjas, truitjes, 2 paar schoenen, 2 grijze pantalons en overhemden. Ik hoop dat je het allemaal kunt gebruiken. Het zal wel een paar weken duren voordat het aankomt, maar je weet nu dat het komt. Eerst moet ik bij de kruidenier een doos halen. Gisteren heb ik Horodisch van Erasmus door de telefoon gesproken. Hij gaat over 8 dagen weer terug naar Holland. Van New York heb ik al vrij veel gezien. Harlem, de negerwijk, Greenwich Village waar de schilders wonen, Chinatown, Rockefeller Centre, etc. ’s Avonds kijken we naar de television, omdat de beste artiesten en komieken optreden. De Mills Brothers heb ik ook gezien en vanavond spreekt Moshe Sharett, minister uit Israel, voor de T.V. Truman heb ik ook al gezien.
Vandaag is het weer om te stikken. Het is nu al over de 80 graden en het is pas tien uur ’s morgens. Vanmiddag ga ik lunchen met die psychiater, die ik in de trein van Parijs naar Amsterdam heb ontmoet. Herinner je ’t? En daarna ga ik naar mevrouw Model, een oude vriendin uit Amsterdam, die beeldhouwster is. Zo gauw ik kan zal ik ook een blik koffie sturen. Komt de New York Herald eigenlijk? Heb je iets over je boek gehoord? Doet de radio het goed?
Morgen ga ik met de subway naar Wall Street om geld te halen. Men geeft hier veel uit, een dollar = een gulden. Omrekenen mag je niet. Ik moet erg zuinig zijn, daar ik nog een reis van 3000 mijl voor de boeg heb. Hoor je nog wel eens iets uit Utrecht? Ik heb hem vrijdag, voordat ik wegging opgebeld en hij was erg in de war, hij had er niet op gerekend dat ik al zo vlug zou weggaan. Je moet mij deze brief bevestigen, zodra je ’m hebt ontvangen.
Liefs, Mammy

New York,10/10/51

Lieve Harry,

Hartelijk dank voor je brief. Ik was erg blij eindelijk iets te horen en ik hoop dat je intussen de aangetekende brief hebt gekregen. Ben erg benieuwd hoe het met je boek en je sollicitatie afloopt. Ik ben van plan einde volgende week westwaarts te gaan. Ik ga over Pittsburgh, St. Louis, Oklahoma, Albequerque (New Mexico), Grand Canyon, Los Angeles, San Francisco. Ik zal je een kaartje sturen van mijn route en je briefkaarten sturen van elke pleisterplaats, ’t zal wel meer dan 8 dagen duren eer ik aan kom. Ik ben erg benieuwd naar die grote reis. Vandaag is het Yom Kippoer en de straten zijn uitgestorven. Erg grappig hoe je dit hier in de buurt merkt. Het adres van Oom Paul is: Blackstone Hotel, 50 East 58th Street. Stuur maar een foto, en ook aan mij en aan Opa. Door een toeval kreeg ik het telefoonnummer van Zakara Schatz, de zuster van Bezalel Schatz, vriend van Miller,en gistermiddag was ik op haar atelier. Zij is ook schilderes. Geboren Palestijnse en zeer interessant. Zij had haar moeder ook uitgenodigd om met mij kennis te maken. Dr. Olga Schatz, de weduwe van de beroemde Prof. Boris Schatz. Een fantastisch mens van 70 jaar, die nog boeken schrijft over schilderkunst. Ik heb een prachtig boek van haar gekregen, dat zij geschreven heeft, met een dedicatie erin, en dat door Miller in behoorlijk Engels is getransponeerd, want zij is Russisch. Zelden heb ik zo’n interessante middag doorgebracht. Zij zijn heel goede, oude vrienden van Miller en hij heeft bij haar gewoond voordat hij naar Big Sur vertrok. Zij hebben alsmaar over hem verteld, hij schijnt een fantastische kerel te zijn, heel bescheiden en verlegen, gek hè!
Volgens hen komt hij niet naar Europa, hij zit nog altijd in Californië. Er schijnt iets met hem niet in orde te zijn, niet lichamelijk, maar wat precies hebben zij mij niet verteld en ik heb maar niet aangedrongen. Zijn vrouw is 35 jaar jonger dan hij, een Poolse. Er zijn altijd mensen op visite, gewoon een pelgrimsoord. Het moet er geweldig mooi zijn, ver van de bewoonde wereld. Iedereen die er komt moet zijn eigen eten meebrengen, want zij zijn honderd mijl van alles weg. Als je Vandenbergh ziet kun je ’m dit wel vertellen. En als je ’n keer naar Amsterdam gaat, ga dan naar Van Heteren en vertel Henk hoe ’t met mij gaat en geef hem de groeten. Ik weet nu al aardig de weg hier en ga overal met de subway naar toe. De vlugste en goedkoopste manier. Ik heb al veel mensen ontmoet die vroeger in Amsterdam woonden. Ik ontmoet ook al kennissen op straat, dat wil hier heel wat zeggen, want het is zo groot.
Het beste met je en succes. Groeten aan allemaal en een zoen van
Mammy

Copyright © Erven Harry Mulisch