Leesfragment: Dorp

25 juni verschijnt de nieuwe roman van Gilles van der Loo, Dorp. Lees nu een fragment op Athenaeum.nl.

Als weduwnaar Melchior op een regenachtige dag een meisje in zijn moestuin aantreft dat daar op zoek zegt te zijn naar een ijsvogel, komt de deur naar zijn verleden op een kier te staan. In deze geserreerde maar bij vlagen lyrische roman die een paar dagen in het dorp Sloterdijk behelst, worden decennia menselijke geschiedenis samengevat: een leven. Melchior is de beheerder van de kerk in het dorpje Sloterdijk, dat hij gedurende zijn leven opgeslokt zag worden door het grote Amsterdam. Maar er veranderde veel meer.

Dorp maakt voelbaar wat er verloren gaat als we het goede in onszelf niet meer zien, en dat het nooit te laat is voor het leven om ons daarnaar te helpen zoeken.

N.B. Eerder publiceerden we voor uit Het jasje van Luis Martín en Het laatste kind en Hassan Bahara besprak Hier sneeuwt het nooit.

In het begin was er het dorp en het dorp was een wereld, een thuis dat aan mijn kleinste veren trok, me dwong te vertragen, te cirkelen en dalen. Misschien was het de slinger in de dijk waarop de huizen stonden, het dorp dat om zichzelf sloot alsof het iets teers te beschermen had. Ten westen van de huizen lagen groene akkers, sloten die de hemel spiegelden. De horizon viel samen met heel verre duinen: wie er een snavel voor had kon geteerde palen ruiken, wier en vette vis, maar de sloten bij het dorp zaten vol voorntjes. Het was als jagen in een regenplas. Ik bleef, sliep en ontwaakte, volgde het draaien van de zon en de sloten voedden me door een winter, een lente, een zomer heen. De herfst kwam weer en ik bleef.
Het spoor werd aangelegd, een weg van staal en kiezels die het land ten zuiden van het dorp afsneed; uit het oosten naderde de stad. Vanaf mijn tak, die als een spriet begon maar dikker werd en almaar hoger kwam te liggen, keek ik naar de bouw van een terrein van vuur en rook. Bij oostenwind stikte je zowat in de lucht van de fabrieken, maar mijn tak ging verder de hemel in en ik sliep en waakte, viste, bleef. Vogels die de sloot aandeden leken niet gevoelig voor het dorp en ik merkte dat ik hen steeds minder goed verstond. Wat ik te vertellen had ging over deze plek en de mensen die er woonden, maar daarvoor hadden ze geen interesse. Ze trokken visjes uit mijn sloot, pikten er lusteloos aan en vlogen weer op. Blijf nou, dacht ik, maar merkte dat ik niet uit zou kunnen leggen waarom ze dan moesten blijven. De weg werd verbreed en zwart gemaakt, er reden steeds meer auto’s langs het dorp. Omdat al die beweging me verwarde richtte ik mijn blik naar binnen, weg van het lawaai, en opeens was het alsof ik slechts in mijn vlucht naar de inwoners gekeken had. Ik leerde onderscheid te maken tussen jonge en oude, mannetjes en vrouwtjes. Baas van het dorp was de predikant, die elke zondag vooraan stond in de kerk met de houten toren. Als hij sprak zweeg de rest, om als hij klaar was de poort uit te waaieren met de vastberadenheid die ik van mijn eigen soort ken, en die hoort bij de eerste vleugelslagen van een lange trek. Er waren er die planten kweekten buiten de dijk, of die er beesten hielden. Tussen de huizen op de dijk stond een winkel waar iedereen zijn eten kocht, en die gedreven werd door een man en vrouw die bij elkaar hoorden maar nooit met elkaar leken te praten. Iemand met een kar verkocht klontjes raafzwart steenkool, dat gevoerd werd aan de vuren die in veel huizen brandden. Ik keek en luisterde en hoe meer ik leerde over het leven in het dorp, hoe minder vaak het in me opkwam verder te trekken. Als ik een soortgenoot zag dan stond die verder van me af dan de inwoners ooit stonden; dat had me eenzaam moeten maken, maar dat deed het niet – er waren kinderen in het dorp, en met het groeien van mijn interesse in de mensen trokken hun jongen in het bijzonder mijn aandacht. Waar ze gingen was lawaai, kleur, beweging. Als ze vrolijk waren zongen ze en klommen hun stemmen tot een hoogte die zelfs voor een vogel als ik moeilijk te verdragen was. Het dak van het schoolgebouw werd mijn favoriete plek, en op droge dagen wachtte ik daar op de nok tot de bel ging en de lucht boven het pleintje zinderde van de beweging, het rennen en ontwijken, het juichen en gejank. Ik begon jongens en meisjes te herkennen. Korte en lange waren er, blauwogige en kinderen met een natuurlijker oogkleur. Ze riepen elkaar op verschillende manieren toe, maar bleken ook eigen namen te hebben. Na de kindernamen leerde ik wat woorden voor de dingen, en zo begon door hun gekwetter heen betekenis te schemeren. Bij elk woord hoorden meerdere van die betekenissen, die afhingen van wanneer zo’n woord gebruikt werd en door wie het werd gezegd. De mogelijkheden waren eindeloos, en met een goed besef van tijd zou ik het zeker opgegeven hebben, maar een vogel is een dier van het moment en vele momenten achtereen maken vanzelf jaren. De kinderen zongen liedjes als ze me zagen en noemden me ‘ijsvogel’, waardoor ik wist dat ze me konden onderscheiden van andere soorten en zelfs van soortgenoten: voor andere ijsvogels zongen ze hun liedjes niet.
Ik leerde het woord ‘vriend’ omdat een kleine jongen me zo noemde. Slecht als ik ben in tijd kan ik alleen maar zeggen dat het niet regende, dat het kozijn wit was, en dat zijn raam openstond. De jongen zat op zijn nest en tuurde naar een van die boeken waar de mensen dagen in konden kijken. Het had een groen omslag, de bladzijden waren wit als zon op water. Hoewel hij zijn vingers over de lettertjes liet gaan zoals de jongsten in het schoolgebouw, leek hij veel sneller te lezen. Hij was op zoek naar iets, volledig in beslag genomen. Ik naderde zo ver ik durfde, rekte mijn nek en kantelde mijn kop, en op dat moment – alsof hij zich de hele tijd van me bewust geweest was – keek hij naar me. Met een bonk viel het boek op de grond. Ik schrok en landde op een tak van de pruimenboom die voor zijn raam stond. Tot de honger me naar de sloot lokte bleef ik naar de jongen kijken, en de jongen keek naar mij. Later begreep ik dat ik lang eenzaam was geweest en dat deze knul daar iets aan veranderde. Misschien zou hij nog de kat blijken die me opat of de soortgenoot die er met mijn vis vandoor ging, maar de jongen zag me. Hij zag me en ik was niet langer alleen.

Een stille avond en een slechte nacht en een halve ochtend later regent het nog steeds. Met een half bruin in beslagen plastic en een Volkskrant onder zijn arm graaft Melchior in de zakken van zijn lange jas naar zijn huissleutel. De voordeur klemt, en hij moet steeds meer gewicht inzetten bij het openen en sluiten. Binnen hangt hij zijn jas naast Ella’s sjaal. Toen hij haar spullen naar de kringloopwinkel had gebracht bleek dat zachte blauwe ding er nog te zijn; hij nam zich voor het dan maar weg te gooien, maar kwam er nooit aan toe.
Terwijl hij water opzet voor de thee slaat de regen neer op de kropsla, de snijbonen en kapucijners in zijn tuin. Hij zal straks een greppel moeten graven om te voorkomen dat het allemaal verzuipt. God, wat een duisternis daarbuiten, het lijkt wel nacht. Als hij de lamp boven de tafel aandoet valt zijn oog op de hanger van het bruidje, die hij gisteren op zijn schrijfblok heeft gelegd. Aantekeningen van zijn gesprek met de grote man zijn er nauwelijks, geen nummer dat hij nu kan bellen. Hij pakt de oorbel nog eens op, houdt hem onder de lamp en laat de steentjes het licht breken. Zou hij een echte briljant herkennen?
Op een hoek van de tafel ligt het album waar hij nu aan werkt. De psychologe van het ziekenhuis raadde hem aan veel foto’s te kijken. Ik krijg het gevoel dat u een doorpakker bent, meneer Bastiaanse. Dat u dat nu ook aan het doen bent, doorpakken. Ergens bij stilstaan wil niet altijd zeggen dat we het begeven. Voor zover hij weet staat zij er nog steeds bij stil, in dat hokje van haar met die vetplantjes en die doos tissues op tafel die ‘jank dan’ leek te zeggen. Melchior is nooit terug geweest, maar in de maanden na Ella’s dood ziftte hij wél alle onscherpe beelden uit haar albums. Daarna verwijderde hij foto’s van mensen die niet naar de begrafenis waren gekomen, en in een volgende ronde die van iedereen die niet in het dorp geboren was. Zo bracht hij het jaar na haar dood twee meter albums terug tot acht stuks, die hij met tevredenheid in de kast zette. Kort daarna leken ze hem weer te roepen; Melchior bladerde door de kinder- en tienerfoto’s in het oudste deel, maar zo gauw de ringweg of de kantoorgebouwen op de achtergrond verschenen bleef hij hangen. Hij kocht een nieuw album, een hobbymes en fotolijm, zo’n bril met vergrootglazen en een feller peertje voor de lamp boven de keukentafel. Nachtenlang sneed en plakte hij, voegde hij beelden samen, en de collages groeiden onder zijn handen. Soms deed hij wel een maand over één foto. In zijn tijd pékte je door, mevrouw de psycholoog. Een mens bleef bezig of een mens begaf het.
Melchior gaat zitten met zijn krant, die hij nauwelijks lezend doorbladert voordat hij aan de kruiswoordpuzzel begint. Denkend over een tienletterige plaatsnaam die met een m start en met gen moet eindigen kijkt hij op en daar, voorbij de staanders van de tuinbonen, met haar laarzen boven op zijn jonge snijbiet, staat een meisje. Grommend van de pijn in zijn knieen komt Melchior overeind en opent de deur naar de achtertuin.
Als het kind hem hoort laat ze dat niet merken. De regen ratelt op de capuchon van haar te kleine poncho en gutst van haar schouders, maar ze blijft staren naar iets in een verte die hij zonder bril onmogelijk scherp krijgt.
‘Jij daar,’ zegt Melchior. ‘Ga van die planten af.’

[...]

© Copyright 2021 Gilles van der Loo, Amsterdam