Leesfragment: De beste boeken van 2009 volgens De Groene Amsterdammer

Louise Erdrichs De duivenplaag, Nachoem M. Wijnbergs Divan van Ghalib, Shaun Tans Verhalen uit een  verre voorstad. Het zijn de favorieten van het afgelopen jaar volgens de critici van De Groene Amsterdammer. Het kerstnummer van De Groene Amsterdammer ligt vanaf 17 december in de kiosk, vannacht kunt u al de keuze van drie van de critici nalezen.

De samenwerking tussen Athenaeum Boekhandel en De Groene Amsterdammer is versterkt: op de site van De Groene kunt u de besproken boeken direct bij Athenaeum kopen.

© illustratie: Gabriel Kousbroek

Lekker vrijen en praten

Door Marja Pruis

Ik begon met de nodige scepsis aan A Jury of Her Peers, een anthologie van Amerikaanse schrijfsters van de zeventiende eeuw tot nu, geschreven door de Britse veterane Elaine Showalter. Om anno 2009 nog eens al die schrijvende vrouwen, wit, zwart, lesbisch, suïcidaal, onleesbaar, geniaal, door de eeuwen heen door dezelfde wasstraat te halen… Why? Gaandeweg raakte ik echter ouderwets geprikkeld. Allereerst omdat er toch een soort Atlantis wordt drooggelegd. Een parade van onvermoede, intrigerende schrijfsters trekt voorbij, van wie velen ooit buitengewoon succesvol en veelgelezen waren, en anderen om literair-externe redenen nooit de aandacht hebben gekregen die hun werk verdient. Al die schrijfsterlevens, je wordt er wel eens gek van, zoveel succes en zoveel kritiek, en dan ook nog eens permanent heen en weer slingerend tussen vrouwelijke prudentie en mannelijke moed, trouw aan het gezin en verraad van de huiselijke sfeer. Maar dat maakt natuurlijk ook dat áls een vrouwelijke schrijver goed is, ze ook meteen héél erg goed is. Zo las ik het afgelopen jaar eindelijk Mrs Dalloway (1925) van Virginia Woolf en The Gathering (2007) van Anne Enright, maar goed, die mogen hier niet meedoen (meesterwerken, allebei).
Van de Nederlandse romans die dit jaar verschenen werd ik denk ik het meest geraakt door Weg van Minke Douwesz. Van meet af aan is het drama duidelijk: Edith is uitgekeken op Norma, en wil van haar af. Maar ja, zie iemand die materieel en emotioneel afhankelijk van je is maar eens weg te krijgen. Weg is de minutieuze boekstaving van een guerrillaoorlog, en de lezer wordt hierin onvermijdelijk meegesleept. Lijkt Norma aanvankelijk een lichtelijk doorgeschoten dierenvriendin, met wie het ooit lekker vrijen en praten was, ze wordt alras steeds onaantrekkelijker, hysterischer én gevaarlijker. Misschien is dat nog wel het meest fascinerend aan Weg: de suggestie van volledigheid en waarheid, die je bijna doet vergeten dat alles je wordt ingefluisterd met de afwisselend wanhopige, geestige, nuchtere en cynische stem van protagoniste Edith. Pesterige roman die nog lang in het hoofd doorettert.

Minke Douwesz, Weg. € 25,-
Elaine Showalter, A Jury of her Peers. American Woman Writers from Anne Broadstreet to Annie Proulx. € 23,25

Een schmierende Van Gogh

Door Kees 't Hart

Eind november ben ik een week lang helemaal in de ban geweest van de nieuwe uitgave van de brieven van Vincent van Gogh. Een unieke en schitterende uitgave, zoiets bestaat nergens. Dichter bij een dode schilder en zijn schilderkunst kun je niet komen. Natuurlijk vooral door de geweldige schrijfkunst van Van Gogh. Hij schreef de brieven zonder te beseffen dat ze later werden uitgegeven. Dat geeft het lezen ervan iets onbeschaamds en tegelijk is het bevrijdend. Van Gogh blijkt namelijk alle trucs van de schrijfkunst te beheersen. Hij is overdreven dramatisch, lijdt aan zelfmedelijden, is neurotisch onzeker en bescheiden, soms op het valse af. Hij behandelt zijn broer Theo af en toe schandalig, maar tegelijkertijd maakt hij vaak geweldige grappen, ook over zijn eigen geestesziekte, hij schmiert en hij is genadeloos, hij heeft een messcherp oordeel over zijn kunstbroeders en spaart zichzelf niet. Ik raakte af en toe diep geëmotioneerd, het is raar maar waar.
Deze uitgave in zes delen is subliem, en volgens mij toch nog veel te weinig lovend toegezongen. Het is een encyclopedie van de laat negentiende-eeuwse schilderkunst. In zeer handig toegevoegde verklarende noten komt iedere naam, ieder genoemd boek, iedere schrijver in de brieven tot leven. Alle genoemde schilderwerken van wie dan ook zijn afgebeeld. Het is verbijsterend. Van Gogh was bijvoorbeeld een verwoed verzamelaar van plaatjes uit tijdschriften. Hij prikte ze vaak aan de wanden van zijn kamertjes en beschreef ze in zijn brieven. De samenstellers wisten ook die plaatjes te achterhalen en drukten ze af bij de brieftekst. Zet al je vooroordelen over deze schilder overboord, stop dat gezeur over de prijs en lees dit boek.

Vincent van Gogh, De Brieven. De volledige, geïllustreerde uitgave. € 325,-

Dwangbuis in aantocht

Door Joost de Vries

Er komt een moment dat als je nog één keer je mond opentrekt om tegen de wind in te schreeuwen over de genialiteit van deze of gene, je in een dwangbuis wordt gepropt en in een tehuis voor manisch-obsessieven wordt weggestopt. Ik heb inmiddels dat punt bereikt bij Roberto Bolaño's postume magnum opus 2666 — in het Spaans verschenen in 2004, in het Engels in 2008 en dit jaar eindelijk in het Nederlands.
Het is een boek waar ik niet over uit kan omdat ik het niet begrijp, nog steeds niet, na twee herlezingen. Ik kan iets over het decor vertellen (de Mexicaanse grensstad Santa Theresa, waar in tien jaar tijd vierhonderd meisjes zijn vermoord; dader onbekend), of iets over het verhaal. Het eerste deel is een variant op de Amerikaanse campus novel; het tweede deel is een stream of consciousness van een Mexicaanse hoogleraar; het derde deel een hard boiled detectiveverhaal over een Amerikaanse sportjournalist die een jong meisje uit de handen van Mexicaanse gangsters redt; het vierde deel leest als een politierapport waarin de verminkte, verkrachte lichamen van zo'n vierhonderd vrouwen in droge details worden beschreven en het laatste deel, over de omzwervingen van de mysterieuze schrijver Benno von Archimboldi, is een soort Grote Europese Roman van de Twintigste Eeuw.
Zo'n opsomming, ik weet het, doet de mystieke sfeer, de mengeling van high brow en low culture, de waanzinnige, gevarieerde stijl nauwelijks recht. 2666 is mijn boek van het jaar — van deze eeuw tot nu toe — omdat het alle al dan niet academische onheilsprofeten die beweren dat de Romankunst zijn kracht verliest, de mond snoert. De vitaliteit van Bolaño's proza is ontoombaar. 2666 is een boek dat onder je huid leeft als een gevangen dier, dat zich wild beweegt en zich naar buiten bijt. Maar nu houd ik mijn mond, ik zie ze met die dwangbuis al aankomen.
Ook te noemen: Logicomix, de onwaarschijnlijke verstripping van Betrand Russells zoektocht naar wiskundige logica, heerlijk enthousiast geschreven en getekend door de Grieken Apostolos Doxiadis en Christos Papadimitriou.

Roberto Bolaño, 2666. € 25,-
Roberto Bolaño, 2666. Engelse vertaling, € 25,15
Roberto Bolaño, 2666. Spaans origineel, € € 26,55
Apostolos Doxiadis, Logicomix. Een epische zoektocht naar de waarheid. € 19,95

De boeken die nog te bestellen zijn bij Atheneaum Boekhandel zijn hieronder weergegeven.