Leesfragment: De beste boeken van 2010 volgens De Groene Amsterdammer

Morgen in De Groene Amsterdammer, vanavond al te lezen op Athenaeum.nl: de beste boeken van 2010 volgens Marja Pruis, Joost de Vries en Xandra Schutte: respectievelijk Plattegrond van een jeugd, door Wanda Reisel, De held, van Jessica Durlacher, en Superduif van Esther Gerritsen; Jonathan Dee's The Privileges en Laurent Binets HhhH; en Michaël Zeemans Aan mijn voormalig vaderland. Morgen, in het kerstnummer van De Groene, ook de andere vaste recensenten.

De samenwerking tussen Athenaeum Boekhandel en De Groene Amsterdammer is versterkt: op de site van De Groene kunt u de besproken boeken direct bij Athenaeum kopen.

Haperend levensgevoel

Door Marja Pruis

De drie Nederlandse romans die er voor mij het afgelopen jaar uitsprongen, waren Plattegrond van een jeugd, door Wanda Reisel, De held, van Jessica Durlacher, en Superduif van Esther Gerritsen. Over de eerste twee heb ik al uitgebreider geschreven, nu nog even kort: Reisels autobiografische roman beschrijft in een uitgekiende structuur de wording van de onverzettelijke schrijfster die ze is; Durlacher overtreft zichzelf met een pijnlijk verhaal over leed dat generaties lang voelbaar blijft.
Superduif heb ik nog maar net gelezen. Het is een soort anti-coming of age-roman, geschreven vanuit het perspectief van een meisje dat iedere dag wakker wordt met diepe weerzin tegen het leven. En geen onuitgesproken weerzin, nee, gewoon gillen, klauwen in het kussen, huilen. Als enig kind van late ouders voelt Bonnie zich tegelijkertijd ten diepste verplicht er iets van te maken. Op een dag merkt ze dat er een grotere rol voor haar is weggelegd: ze kan veranderen in een duif en dan mensen redden. De dag dat ze dat voor het eerst voelt, is ook de dag dat er een nieuw meisje in haar klas komt, Ine, met wie ze bevriend raakt. Ine is ook de enige die meegaat in het duivenverhaal. Het klinkt als een absurd gegeven met veel potentie om vervelend uit te pakken, maar Superduif vond ik een diep ontroerend, en zelfs aangrijpend boek. Prachtig geschreven, in een heldere, oorspronkelijke stijl, en in zekere zin meedogenloos. Veel is er al geschreven over pubers en weerzin en ouder worden, maar niet eerder zag ik een haperend levensgevoel zo fantasievol en tegelijkertijd naakt verwoord.

Wanda Reisel, Plattegrond van een jeugd. € 16,95
Jessica Durlacher, De held. € 19,90
Esther Gerritsen, Superduif. € 18,90 (zie ook de voorpublicatie in onze Nacht)

Hoe geld mensen verandert

Door Joost de Vries

Rond Kerst wil de betere boekhandelaar vaak zijn kolossale stapels bestsellers van vette, gouden 'Dit Mag U Niet Missen'-stickers voorzien, om zijn klant er nog eens op te wijzen wat de hits van het jaar waren, en dat hij/zij wellicht zijn/haar leeshuiswerk nog niet gedaan heeft. Twee van de interessantste boeken die in 2010 verschenen, wat mij betreft, hoorden niet bij die bestsellers, maar stonden wel in direct verband ermee. In de schaduw van Jonathan Franzens onvermijdelijke Freedom verscheen The Privileges van Jonathan Dee, een relatief onbekende Amerikaanse auteur met een handjevol boeken op zijn naam. Dee werkt op dezelfde manier als Franzen, door een gezin centraal te stellen en de krachten van de moderne maatschappij op ze te doen inwerken. Het openingshoofdstuk is waarschijnlijk het beste dat ik dit jaar heb gelezen, waarin Dee de huwelijksdag van de twee hoofdpersonen, Adam en Cynthia Morey, vanuit in razend tempo wisselende perspectieven beschrijft, de nerveuze echtelieden, de zenuwachtige best man, de nostalgische ouders, de onzekere huwelijksgasten die met evenveel bewondering en ironie naar het jonge stel bij het altaar staren.
In de delen daarna volgen we het huwelijk, de 'epische liefde' tussen Adam en Cynthia blijft ondanks alle flirts en uitdagingen een permanente waarde, terwijl hun bankrekening naar gigaproporties stijgt en hun twee kinderen zich daarnaar gaan gedragen. Die invoelende Grote Liefde is al opmerkelijk, aangezien de veelvuldig verschijnende romans over het New Yorkse 'good life' (denk aan Jay McInerney, Claire Messud, Michael Cunningham) meestal een verhaal vertellen van overspel en verval. Bij Dee is de zedenschets hooguit een bijverschijnsel; wat hem boeit is de manier waarop geld mensen verandert, hoe geld de ethiek en de dwarsverbanden binnen het gezin doet verschuiven. Scherp, niet-moralistisch en volkomen menselijk.
Nummer twee: de vertaling van HhhH (Himmlers hersens heten Heydrich) van de jonge Franse schrijver Laurent Binet, een roman die bijna niet te lezen is zonder aan het belangrijkste Franse boek in tijden te denken, De welwillenden van Jonathan Littell. Net als Littell schrijft Binet over de holocaust, maar waar Littell zijn verhaal door en door fictionaliseerde, tot een travestie opblies, houdt Binet zich strikt aan de feiten. In korte, snelle hoofdstukjes schrijft hij over SS-kopstuk Heydrich, over de Tsjechische verzetslieden die een aanslag op hem plegen, en over zichzelf, die probeert de gebeurtenissen zo waarheidsgetrouw mogelijk te benaderen.
Het gevolg is dat HhhH veel ingrijpender is dan De welwillenden; de feiten zijn zuiver en documentair, nergens geeft Binet je de kans om onder de onvermijdelijkheid van de geschiedenis uit te komen. Eng goed.

Laurent Binet, HhhH. Vertaald door Liesbeth van Nes, € 19,95 (zie ook de toelichting op de vertaling)
Laurent Binet, HhhH. Vertaald door Liesbeth van Nes, € 15,95 (e-book)
Laurent Binet, HHhH. € 25,50
Jonathan Littell, De welwillenden. € 45,-
Jonathan Franzen, Freedom. € 12,50 (zie ook onze recensie)
Jonathan Franzen, Vrijheid. Vertaald door Peter Abelsen, € 19,95
Jonathan Dee, The Privileges. € 21,30

In de marinade

Door Xandra Schutte

Michaël Zeeman was bij leven vrijwel alom tegenwoordig. Bijna dagelijks stonden er stukken van hem in de krant, hij was te zien op tv, en overal in den lande en in het buitenland leidde hij debatten in zalen en zaaltjes.
Alleen als schrijver van boeken speelde hij een bescheiden rol. Hij publiceerde twee dichtbundels, een verhalenbundel, het essay God zij met ons, en een briefwisseling met Abdelkader Benali. Zijn roman De denksporter werd jarenlang aangekondigd door zijn uitgeverij, maar zou nooit verschijnen. Dat hij maar mondjesmaat boeken het licht deed zien - je ging er bijna iets van denken. Waren zijn essays, die per slot van rekening vooral in de krant verschenen, te vluchtig voor bundeling? Was hij uiteindelijk meer een briljante causeur dan een briljante beschouwer?
In de mooie, ingehouden biografische schets die Willem Otterspeer schreef bij Aan mijn voormalig vaderland, de postume bundeling van de beste essays en kritieken van Zeeman, formuleert hij ook een verklaring voor het geringe aantal boeken. Otterspeer verwijst daarbij naar Zeemans verhaal 'De antiquaar en het verlangen' uit De verduistering, waarin de antiquaar een geweldige verzameling boeken aanlegt, maar de opening van zijn winkel steeds maar uitstelt. 'Vooralsnog werd er ingekocht, wat hem betreft, en zeker niet verkocht, ook niet een enkel exemplaar', schrijft Zeeman over zijn hoofdpersoon. Je krijgt niet de indruk dat het antiquariaat ooit zijn deuren zal openen.
Otterspeer vergelijkt Zeeman met de antiquaar: 'Het opbouwen van zijn belezenheid [...] nam tijd en die tijd gunde hij zich ook.' Hij lag, om het zo te zeggen, eindeloos in de marinade, om daarna met het beste gerecht voor de dag te kunnen komen. Want Otterspeer ziet ook een groot verschil tussen Zeeman zelf en zijn personage: 'Dat de antiquaar in dit geval wel zijn winkel zou openzetten en met zijn verbijsterende collectie een nieuwe glans zou geven aan een prachtige traditie, staat vast.'
De vroege dood van Michaël Zeeman, in de zomer van 2009, beroofde hem van de tijd om zijn eruditie om te zetten in boeken. Aan mijn voormalig vaderland laat zien wat Zeeman in petto had, en toont tegelijk aan dat zijn krantenstukken allerminst vluchtig waren. Het vuistdikke boek bevat hartstochtelijke beschouwingen over de meest uiteenlopende schrijvers, kunstenaars, filosofen, historici en wat al niet. Ze verdienen het dat je er telkens naar teruggrijpt.

Michaël Zeeman, Aan mijn voormalige vaderland. Het beste uit zijn werk. Samengesteld door Maarten Asscher, Maarten Doorman en Willem Otterspeer, € 34,90 (zie ook de voorpublicatie in onze Nacht)