Leesfragment: Film en Food: een gesprek met Louise Fresco en Helen Westerik

Het lezingen- en filmprogramma Film & Food gaat 3 maart weer van start in Spui25 en het Filmmuseum. We spraken programmeurs Louise Fresco en Helen Westerik, tevens de auteurs van het bijbehorende boek Verraad, verleiding en verzoening over de serie en presenteren trailers en fragmenten bij de films.

Waar hebben jullie je door laten leiden bij de selectie van de films?
'De selectie voor de films in deze serie is gebaseerd op de 22 hoofdstukjes in ons boek, waarin we dieper op de betekenis van eten in films ingaan. En die selectie is weer ingegeven door de wens om breed te zijn: niet alleen bekende westerse eetfilms, maar ook films waarin het eten niet de hoofdrol speelt, maar wel van groot belang is. Juist als eten en voedsel bijzaak zijn, is er ruimte voor subtiele betekenissen, hints van wat er bedoeld wordt, in plaats van in your face betekenissen. Dat is voor de kijker spannender en voor ons ook interessanter. Een film als Eat Drink Man Woman van Ang Lee is weliswaar heel mooi, maar wat het eten voor de personages allemaal inhoudt en hoe de zondagse maaltijden de familie beïnvloeden en bij elkaar houden, is nauwelijk een mysterie te noemen. Terwijl een achteloos gesnoept druifje of een terloops gekookt eitje veel meer kan suggeren over wat er tussen personages broeit.

Verder wilden we een brede selectie maken in tijd en geografie, om recht te doen aan de 115 jaar filmgeschiedenis waarin sinds dag 1 gegeten wordt op het scherm. Eten en voedsel zijn immers van ale tijden en van alle culturen, dus ook de representatie ervan. De status van eten is wel erg veranderd trouwens. We zijn van een situatie van honger en schaarste gegaan naar een van overvloed. Je kunt dat goed zien aan de taarten in twee van de films. In Mildred Pierce bakt de hoofdpersoon om het hoofd boven water te houden en een goed bestaan te kunnen bieden aan haar dochters. Bij Waitress is taarten bakken geworden tot een middel om dromen te verwezenlijken. Honger of armoede zijn in de zestig jaar die tussen deze films zit steeds minder thema in films.'

En hoe vonden jullie de sprekers erbij
'Ed Tan is professor comunicatiewetenschap en is gepromoveerd op emoties in film. Hij gaat dan ook de film inleiden waarin taarten en emoties een één-op-éénrelatie hebben die niet zo zoet is als je zou verwachten. Waitress, van Adrienne Shelley is het.
Raymond van den Boogaard gaf vorig jaar zo'n ontzettend leuke en subversieve lezing van Chungking Express, dat wij hem graag wilden uitnodigen om nu een inleiding te verzorgen bij de meest subversieve film die we gaan vertonen: Zazie dans le Metro, van Louis Malle, waarin de stilistische trukendoos helemaal open gaat en mosselen een psychologisch wapen worden.
Joke Hermsen gaat Antonia van Marleen Gorris inleiden. Haar boek over tijd vonden wij prachtig passen bij de bespiegelingen over de cyclische natuur van tijd en voedsel in deze film.
Voor de laatste film, het geniale Kitchen Stories van Bent Hamer, hebben we Hans Beerekamp gevraagd. Hij is de eminence grise uit de Nederlandse filmkritiek, en we dachten dat hij wel een context kon geven aan de minst bekende en "kleinste" film uit de serie.
Wijzelf ten slotte trappen de serie af met Michael Curtiz' Mildred Pierce. We beginnen bij het begin: 1945. We zijn ontzettend blij dat we deze film kunnen laten zien, want het is een juweeltje.'

Zijn er ook films afgevallen?
'Ja natuurlijk! Voor de serie omdat niet alles te krijgen is. Als er geen Nederlandse distributeur is en een film niet recentelijk op een festival is geweest, is het heel lastig en ontzettend duur om en kopie te krijgen. Soms is het helemaal onmogelijk. Ik kan me herinneren dat ik voor een ander programma mijn wekker op onmogelijke tijden zette om smeekbedes tot een Hong Kong filmmaatschappij te richten, maar zonder enig effect. Ze wilden gewoon geen film opsturen. Daar doe je dus niets tegen. Een concrete afvaller is La Noire de... van Sembene Ousmane, die zouden we graag tonen, omdat het een prachtige en ondergewaardeerde film is, en bovendien de eerste echt volwassen film van een filmmaker uit sub-sahara Afrika. Maar die is echt nergens te vinden op film.

Voor het boek zijn er ook films afgevallen, omdat ze te bekend, of juist te onbekend zijn. Het is verleidelijk om te laten zien welke films we allemaal gezien hebben waarin wordt gegeten, maar ja: in bijna iedere film wordt wel iets geknabbeld, en lezers zitten er niet op te wachten om ons onze cinefiele hobbies te laten botvieren, waar het godsonmogelijk is om zo'n film ook zelf te zien. Alle films die we in het boek bespreken, zijn op DVD te krijgen. Soms met moeite, maar alles is te vinden. Dat was voor ons een minimumvoorwaarde.'

Wat zijn jullie persoonlijke film & foodprogramma's, wat zijn jullie favoriete filmvoedselmomenten?
'Dit is natuurlijk al onze persoonlijke selectie. Maar er zijn wel drie filmfragmenten die de serie niet gehaald hebben, die we wel heel mooi vinden. Singin' in the Rain is een van mijn favoriete films aller tijden. Zoals de meeste filmmensen hou ik erg van films die over film gaan. In deze film dreigt de film die binnen de film gemaakt wordt totaal te mislukken omdat de geluidsfilm wordt ontwikkeld en de hoofdrolspeelster een vreselijke stem heeft en een vreselijk accent. Don Lockwood, gespeeld door Gene Kelly, zijn beste vriend Cosmo Brown (Donald O'Connor) en zijn prille liefde Kathy Selden (Debbie Reynolds) zitten tot diep in de nacht bij elkaar te denken wat ze moeten doen om de film te redden. En dan, terwijl ze met dikke boterhammen en glazen melk rondsjouwen, vinden ze het gouden idee: het moet een musical worden, waarbij Kathy alle voice-overs en liedjes doet. Het meest degelijke voedsel schept het moment van rust waarin een geniale inval kan plaatsvinden.

Vorig jaar toonden we, zoals gezegd, Chungking Express, van Wong Kar Wai. Deze film gaat kort gezegd over moeizame liefdes. Een agent wordt aan de kant gezet door zijn vriendinnetje. Om zijn verlies te bezweren, koopt hij van 1 april, de dag dat hij gedumpt is, tot 1 mei, zijn verjaardag, iedere dage een blikje ananas met als uiterste verkoopdatum 1 mei. Ananas was het leivelingseten van zijn vriendin. Hij belooft zichzelf alle blikjes te eten als ze niet op 1 mei terugkomt, omdat dan niet alleen de blikjes, maar ook zijn liefde verlopen is. Hij worstelt zich uiteindelijk door alle blikjes heen op zijn verjaardag. Het is zo'n mooi metafoor van bezwering, en berusting.

Als laatste een film die net in Rotterdam getoond is: Doing Time van Sai Yoichi. Een man komt in de gevangenis wegens ongeoorloofd wapenbezit. In de ongelooflijk strakke discipline waarin de gevangenen leven, is het eten een bron van klein geluk en afleiding. Eens per maand mag een van de celgenoten een middagje relaxen: met een blikje frisdrank en een snack mag hij, met andere uitverkoren gevangenen, een film zien. Met nauw verholen jaloezie vragen de celgenoten na terugkomst wat het blikje frisdrank was, wat de versnapering en welke film gedraaid werd. Bijna groen van verlangen naar ook zoiets heerlijks, horen ze dat de traktatie van deze maand een heel pak chocoladekoekjes was. Ook het nieuwjaarsdiner wordt uitvoerig beschreven en klinkt heerlijk: allemaal delicatessen en heel veel verschillende gerechten. De hoofdpersoon constateert dan ook dat het leven in de gevangenis helemaal niet zo slecht is.'

De films

Mildred Pierce (1945) van Michael Curtiz. Hier een serie fragmenten waarin Eve Arden als Ida centraal staat, naast hoofdrolspeelster Joan Crawford.
Zie IMDB, hoor erover in Spui25 (17.00) en bekijk het in het Filmmuseum (19.15) op 3 maart.

Louis Malles Zazie dans le métro (1960). Zie ook deze Russische montage.
Zie IMDB, hoor erover in Spui25 (17.00) en bekijk het in het Filmmuseum (19.15) op 10 maart.

Waitress (2007) van Adrienne Shelley
Zie IMDB, hoor erover in Spui25 (17.00) en bekijk het in het Filmmuseum (19.15) op 17 maart.

Antonia (1995) van Marleen Gorris
Zie IMDB, hoor erover in Spui25 (17.00) en bekijk het in het Filmmuseum (19.15) op 24 maart.

Bent Hamers Kitchen Stories (2003)
Zie IMDB, hoor erover in Spui25 (17.00) en bekijk het in het Filmmuseum (19.15) op 31 maart.