Leesfragment: IFFR

27 januari begint het International Film Festival Rotterdam 2010. Athenaeum Boekhandel verkoopt de catalogus en verzorgt vannacht een virtuele boekentafel. Maar we spreken ook met Ineke Smits, de regiseusse van de slotfilm, De vliegenierster van Kazbek.

Marie (foto, gespeeld door Madelief Blanken) is een meisje met een levendige fantasie. Op het vlakke eiland Texel droomt ze over bergen en verzamelt er zelfs plaatjes van. Ze zou liever iets anders met haar leven doen dan te trouwen met Paul, de zoon van de strandjutter. Als enig meisje in een groot en arm gezin in oorlogstijd lijkt ze niet veel keus te hebben. De verhoudingen en posities worden door de realiteit van de oorlog ook nog eens extra aangescherpt. Marie probeert die realiteit te overleven door te dromen.

Vanaf het moment dat er een regiment Georgiërs op het eiland worden gestationeerd, verandert haar leven en bloeit ze helemaal op. Met hun film, muziek maar vooral met hun inventieve en ongebruikelijke overlevingsstrategieën en hun radicaal andere levensvisie, opent deze geïsoleerde groep buitenstaanders en in het bijzonder de jonge soldaat Goga, de weg voor Marie. Door hen wordt ze de persoon die zonder bang te zijn, al haar dromen verwezenlijkt.

De trailer van De vliegenierster van Kezbak. Meer beeldmateriaal is te vinden op Youtube.

'Wie wil zijn dronkenschap van vanavond laten verpesten door de gedachte aan de kater van morgen?'

Interview met Ineke Smits

In De vliegenierster van Kazbek is de denkwereld van hoofdpersoon Marie belangrijker dan de daadwerkelijke oorlogsgebeurtenissen.
Ja, De vliegenierster van Kazbek is geen historische reconstructie. De herinneringen van Marie zijn het vertrekpunt van de film. Het gaat om wat zij zich herinnert van wat zij meegemaakt heeft. De opstand van 6 april beslaat in de film niet meer dan 4 of 5 minuten, en afgezien van die minuten en enkele specifieke scènes zien we geen wapens in de film en geen oorlogshandelingen. Op Texel was er niet veel van de oorlog te merken totdat de Georgiërs arriveerden. Texel was, net als nu, een vakantie-eiland, ook voor de Duitsers. Dus marcheren soldaten met parasols en vlindernetten, en zingen ze liedjes over zon en zee. De realiteit is uitvergroot, gekleurd door Maries herinneringen. (Overigens is het eerste liedje een originele tekst van de Duitsers uit die tijd!)

Marie is een boerenmeisje in een benauwd klimaat. Ze heeft een rijke fantasiewereld, die alleen van haar is totdat ze geconfronteerd wordt met een heel andere cultuur dan de hare. Ze is nieuwsgierig, er is verwantschap, ze wordt verliefd, maar komt er al snel achter dat de mensen om haar heen vooral bang zijn voor dat vreemde. En dat leidt tot vijandigheid. In die zin is het thema dus actueel, de angst voor het andere. Zoals in iedere film of in ieder boek is er niet één thema, maar zijn er meerdere thema's die samenhangen. En dus is oorlog ook een thema, actueel omdat de Georgiërs in hun krijgshaftige overmoed in 1945 Nederland van Duitsland wilden bevrijden, en in augustus 2008 in oorlog zijn geraakt met Rusland, hun grootste en onverslaanbare buur. Zonder in het politieke wespennest om die laatste oorlog te raken, kun je wel stellen dat het nationaal karakter van Georgiërs eerder het motto 'Wie wil zijn dronkenschap van vanavond laten verpesten door de gedachte aan de kater van morgen' in het vaandel dragen dan de Nederlandse neiging te sparen voor de winter en diplomatie als strijdmiddel in te zetten.

Dat in 1945 echt een Georgisch regiment op Texel geïnstalleerd was, dat is, zoals je terecht zegt, 'zo vreemd dat het verzonnen lijkt'. Hoe kwam je achter deze geschiedenis?
Dat weet ik niet precies. Ik kom al 20 jaar in Georgië, en weet daarom waarschijnlijk meer van de geschiedenis van Georgisch-Nederlandse relaties dan andere Nederlanders. Waarschijnlijk ben ik ooit met vrienden op de begraafplaats op Texel geweest, waar de omgekomen Georgiërs liggen.

Je leefde afwisselend in Georgië en Nederland, en voor deze film heb je ook in beide landen opnames gemaakt. In hoeverre hebben de afgesloten locaties - het eiland Texel en het relatief onbekende Georgië - het makkelijker gemaakt om deze film de sfeer te geven die je wilde?
Moeilijke vraag! Het verhaal heeft natuurlijk de lokaties bepaald. Maar misschien heb ik dit verhaal ook wel gekozen vanwege de lokaties. Ik denk dat dat op zich niet veel met de sfeer van de film te maken heeft. Die komt toch vooral uit verbeelding en dus mijn manier van filmen voort. Die manier van filmen is voor mij wel in grote mate geinspireerd of in samenhang door de keuze van de lokaties. In die zin is Georgië is voor mij als filmland aantrekkelijk omdat het inderdaad relatief onbekend is. Het speelt daarmee in op de nieuwsgierigheid die ikzelf heb, en het maken van films voor een publiek wat nieuwsgierig is.

Je werkte voor deze film, maar ook voor eerder werk, samen met Arthur Japin om het script te schrijven. Jullie werk heeft qua thema's en vorm grote overeenkomsten, door de aanwezigheid van het fantastische. Zijn er ook verschillen van aanpak tussen de literator en de filmmaakster?
Natuurlijk zijn die er. Arthur werkt met taal, ik werk met beeld. Zo 'vertaal' ik de scripts naar beelden, alhoewel Arthur soms prachtig beeldend kan schrijven. Daarnaast zijn er allerlei praktische verschillen. Film duurt lang, en niet alles in die lange tijd is deel van een creatief proces. In feite gaat de meeste tijd zitten in het vinden van geld en het op poten zetten van het productieapparaat. In de tijd dat wij De vliegenierster van Kazbek hebben gerealiseerd, heeft Arthur ettelijke romans geschreven.

Ten slotte: ga je zelf ook veel films bezoeken op het IFFR, en welke dan?
Wat films bekijken betreft,is het IFFR voor mij jammer genoeg vooral een professioneel en sociaal gebeuren. Er is de Cinemart, een soort beurs voor projecten die op zoek zijn naar zakelijke partners en er komen veel filmcollega's die ik lang niet gezien of gesproken heb. Leuk en productief dus, maar helaas weinig tijd om heel veel films te gaan zien. Wat ik wel kan aanraden: er zijn twee wereldpremieres van jonge Georgische filmmakers, één draait zelfs in competitie, Street Days. Door alle oorlogen en politieke problemen heeft de eens legendarische Georgische filmindustrie lang plat gelegen, maar nu krabbelt ze voorzichtig weer op...

Lezen bij het IFFR

Nieuwe films worden steeds minder geschoten op film; de opkomst van de digitale camera en de democratisering van de productie van de kunstvorm is onderwerp van Reinventing Cinema. Cahier du Cinéma was de standaard voor filmkritiek, het heeft als het ware filmstudies uitgevonden. Zonder Cahier du Cinéma ook geen nouvelle vague - Godard en de vorige week overleden Rohmer waren Cahier-auteurs. Een heel andere vernieuwing is al enige tijd te verwachten van de nieuwe Koreaanse film. New Korean Cinema laat zien hoe een eigen stijl en vertelwijze deze school onderscheidt van andere moderne film. Een andere belangrijke nationaliteit op het filmfestival is de Turkse - Tales from Kars maakt deel uit van het Bright Future-programma, Bu sahilde dingt mee naar de Tiger Awards Competitie voor Korte Films. New Turkish Cinema duidt de nieuwe, en de oude makers. Meer terug in de tijd is er Chapaev, een unieke filmkritische analyse van de favoriete film van Stalin. Dan: Hal Hartley is een zeer geliefde en later verguisde filmmaker, aan wie al in 1992 door het IFFR een retrospectief gewijd werd. Hij vond zichzelf sindsdien opnieuw uit met digitale film. True Fiction Pictures & Possible Films vertelt erover.

Een andere festivallieveling is Gustav Deutsch, de maker van Film ist mehr als Film (1996), wat ook zijn standpunt is: film is kunst, film is assemblage, film is architectuur, poëzie. Niemand verbeeldt dat ook beter dan Deutsch. Meer een algemene verleidelijke inleiding is Art Cinema: fijn plaatjes kijken met Taschen. Even breed, maar diepgaander is Post-Classical Cinema, dat narratie analyseert aan de hand van de filmfestivalcanon: Chungking Express, Lola rennt, Cidade de Deus etcetera. Neo-Noir ten slotte belicht de duistere kant van cinema aan de hand van zeer internationale voorbeelden in een intelligente analyse van film noir.