Leesfragment: ‘Ik ben één grote wond...’

Vannacht bij Athenaeum.nl, morgen in De Groene Amsterdammer: Jan Luijten over Helene Hegemann, Axolotl Roadkill: 'Hier wordt in een ruwe, directe taal de wereld geschilderd van een losgeslagen jeugd; van jongeren voor wie het leven elke zin heeft verloren en die met behulp van drugs en alcohol de werkelijkheid trachten te ontvluchten.'

De samenwerking tussen Athenaeum Boekhandel en De Groene Amsterdammer is versterkt: op de site van De Groene kunt u de besproken boeken direct bij Athenaeum kopen.

Zelden heeft in Duitsland een debuutroman zoveel opzien gebaard als Axolotl Roadkill van Helene Hegemann. Dit heeft te maken met de leeftijd van de auteur: Hegemann is zeventien jaar. Verbluffend zijn echter vooral de inhoud en de stijl van deze roman. Hier wordt in een ruwe, directe taal de wereld geschilderd van een losgeslagen jeugd; van jongeren voor wie het leven elke zin heeft verloren en die met behulp van drugs en alcohol de werkelijkheid trachten te ontvluchten. Het is een deprimerend Berlijns milieu, waarmee Hegemann haar lezers confronteert, maar dat schijnt lezers niet af te schrikken. De roman werd in korte tijd een bestseller.

Dit heeft zeker ook te maken met het feit dat de meeste Duitse recensenten deze roman zeer hebben geprezen. ‘Wonderkind’, ‘literatuurwonder’ en ‘extreem begaafd’ kon men lezen en horen, waarbij ook steeds werd vermeld dat deze teenager al eerder een toneelstuk schreef en een film maakte./

Die lovende woorden waren nog maar nauwelijks verstomd of er brak een nieuwe discussie los. Een Berlijnse blogger beschuldigde Hegemann ervan plagiaat te hebben gepleegd en enkele passages uit een roman te hebben overgeschreven. Ze heeft dit erkend en in een volgende uitgave zal deze roman worden vermeld. Verder tilt ze niet erg zwaar aan het verwijt: ‘Originaliteit bestaat sowieso niet, alleen maar echtheid.’ In de discussie ging het onder meer om de vraag wat plagiaat in het digitale tijdperk van bloggen en twitteren eigenlijk betekent. Een antwoord staat in de roman zelf. In een van de dialogen valt de zin: ‘Het doet er niet vanwaar ik de dingen neem, belangrijk is waarheen ik ze draag.’

De beschuldiging van plagiaat heeft weinig invloed op het oordeel over de roman. In het Duitse weekblad Die Zeit werd zelfs de mening verkondigd dat ‘door deze afschrijfkunst de literaire waarde van de roman eerder toe- dan afneemt’.

De titel Axolotl Roadkill doet op het eerste gezicht vreemd aan, maar is bij nadere beschouwing erg treffend. Een axolotl is een in Mexico levende salamander die nooit volwassen wordt, en roadkill is het Amerikaanse woord voor dieren die worden aangereden en langs de weg dood blijven liggen. Met deze begrippen wordt de hoofdpersoon treffend omschreven. Mifti is een meisje van zestien jaar dat één ding zeker weet: ze wil niet volwassen worden. En ergens in haar kinderjaren is ze tussen de wielen geraakt en aan de rand van de samenleving beland. Het bestaan is waardeloos en om te kotsen. Dit laatste woord valt regelmatig, alsmede verschillende scheldwoorden.

Mifti woont met oudere broer en zus in een appartement in Berlijn. Moeder is dood en vader afwezig. De school wordt gemeden. Ze houdt een soort dagboek bij, waarin ze zichzelf en haar omgeving beschrijft. Over haar vader schrijft ze: ‘Hij is een van die linkse, vasthoudende klootzakken met bovenmodaal inkomen, die voortdurend kunst met eeuwigheidswaarde produceren.’ Aan geld ontbreekt het niet voor een leven dat voornamelijk bestaat uit alcohol en drugs, al dan niet geconsumeerd in Berlijnse clubs en disco’s.

Over zichzelf schrijft Mifti: ‘Ik ben een mishandelde teenager. Mijn zus als meelevende vertolkster kan zonder meer in mij een zwaar getraumatiseerde, hyperintelligente persoon erkennen, die van het recht pad is geraakt, en die de beroemde stomme schreeuw naar liefde/de schreeuw om hulp vanaf de rand van de afgrond uitzendt. Mij bevalt echter de door mij perfect gespeelde houding van het arrogante, mishandelde klotenkind, dat met zijn snobistische desolaatheid koketteert en tegelijkertijd de desolaatheid van zijn omgeving ontmaskert.’

Uit dit citaat blijkt dat deze Mifti meer is dan een spijbelende junkie. Ze is helemaal niet dom en in staat zichzelf te analyseren. Ze doorziet wat er fout gaat, kent haar gebreken.

Mishandeld is Mifti vooral door haar moeder. Deze verlaten bijstandsmoeder dronk te veel. Mifti werd het slachtoffer van haar razernij en agressiviteit. In de roman staat de zin: ‘Ik ben één grote wond en ik verdwijn in de omgeving. Deze verheerlijkte rotjeugd staat op de huid geschreven…’

Ze was dertien toen haar moeder stierf. Haar nalatenschap bestond kennelijk uit een brief aan haar dochter, die het slot van de roman vormt. Hierin staat onder meer: ‘Je bent intussen geen kind meer, maar een afbeelding van de duivel. Je bent een stuk vuil dat alleen door te zwijgen opgeruimd kan worden.’

In de liefdeloosheid van deze moeder ligt klaarblijkelijk de sleutel tot het gestoorde, wilde gedrag van Mifti. Seks, ongeremde seks, vormt een onderdeel van dat gedrag, maar wekt bij de zestienjarige eerder onbehagen. ‘Ik heb een probleem met seks, omdat seks de onvoorwaardelijke liefde tegenwerkt, die ik wil…’

Zal ze die liefde vinden? De uitzichtloosheid, waarvan deze roman kond doet, lijkt tegen het einde te vervluchtigen. Mifti’s waanvoorstellingen maken plaats voor ware gevoelens.

Axolotl Roadkill is geen aangename lectuur. De teksten, soms warrig en chaotisch, vergen veel van de lezer. Nachtmerrieachtige dromen en wilde fantasieën, dialogen en re?ecties over het eigen leven wisselen elkaar af. Toch blijft men lezen, omdat de wereld van Mifti je ergens raakt. Of, zoals een Duitse recensente schreef, het gaat hier ‘minder om de stem van een of andere generatie, maar meer om het achtergrondgeluid van onze huidige tijd’.