Leesfragment: The Hoerengracht

Dit weekend opent de nieuwe tentoonstelling The Hoerengracht, rond Edward en Nancy Kienholz' The Hoerengracht, in het Amsterdams Historisch Museum. We bezochten de voorbezichtiging en spraken onder andere curator Annemarie de Wildt.

Een impressie van de tentoonstelling. Meer video? Bekijk een impressie van de opening, een interview met Nancy Kienholz bij The National Gallery, en een wat schokkerige opname met National Gallery-curator Collin Wiggins.

In de jaren tachtig werken Edward Kienholz (1927—1994) en Nancy Reddin Kienholz (1943) vier, vijf jaar, gedurende hun winterverblijf in Berlijn aan hun opstelling The Hoerengracht. Ze werden daarbij bijgestaan door onder andere kunstenaar Onno Hooymeijer, die materiaal voor het kunstwerk verzamelt en fungeert als tolk: ‘De avond werd natuurlijk gebruikt voor een bezoek aan de echte “hoerengracht” en moest ik aan menig hoertje uitleggen dat deze “Amerikaanse kunstenaars” niet haar wilden fotograferen maar slechts haar domein, haar peeskamer. Steevast volgde een ruime vergoeding in verband met gederfde inkomsten. Ik denk niet dat er iemand meer geld heeft gespendeerd aan prostitueebezoek zonder ook maar een blote tiet te hebben gezien, als Ed Kienholz.’

Ruim twintig jaar later is The Hoerengracht echt in Amsterdam, na in onder andere San Diego, Australië en Duitsland te hebben gestaan. Door een samenwerkingsverband met de Londense National Gallery werd het mogelijk om hem in het Amsterdams Historisch Museum tentoon te stellen. Daar was al sprake van toen het museum in 2002 een tentoonstelling over prostitutie door de eeuwen heen organiseerde, maar toen was het logistiek en financieel te ingewikkeld. Nu lukte het wel. Alhoewel, zegt Annemarie de Wildt: ‘Het was niet makkelijk om hem hier binnen te krijgen. Gelukkig werkten de kunstenaars destijds thuis, in hun woning, en moest elk onderdeel dus door hun deur kunnen, en komt het door de onze. Omdat het museum in een voormalig weeshuis gevestigd is, zijn we niet op hele grote stukken gebouwd.’

Door de beperkte ruimte was de opstelling voor het eerst ook anders dan op andere plekken. Het is nog best spannend of dat zou werken. De Wildt: ‘Voor het eerst komen mensen er van een andere kant in. Werkt het even goed? Kunst reageert altijd op de ruimte.’

Was het Amsterdams Historisch Museum de geëigende plek voor dit kunstwerk? De Wildt: ‘Kunst reageert ook altijd op de stad, op de werkelijkheid. Of daarmee dit museum de beste plek voor dit kunstwerk is, dat vind ik eigenlijk niet interessant. De geschiedenis eindigt gisteren, en of iets historisch is, of maatschappelijk, of kunst — ik houd niet zo van die hokjes.’ Nancy Kienholz zelf, later: ‘I like it to be here. It couldn’t be in any other historical museum.’

Het portretteert Amsterdam immers, al is het een ander Amsterdam inmiddels. Daar zit een bestuurlijke kant aan: prostitutie werd in 2000 gelegaliseerd, om regelgeving te kunnen introduceren. Dat heeft echter niet het gehoopte effect gehad, en sinds 2007 zijn de gemeente Amsterdam en stadsdeel Centrum met een vernieuwings- en opschoningsactie begonnen: project 1012. Dat betekent niet een afschaffing, maar wel een reductie, tot zo’n 60% van de aanvankelijke hoeveelheid ramen, en concentratie tot de Oude Nieuwstraat en de Oudezijds Achterburgwal en zijstraten.

Bordelen werden daartoe opgekocht door woningbouwverenigingen, en dat leverde een interessant anti-kraakproject op: Red Light Fashion, en in navolging daarvan Red Light Art en Red Light Design. Enkele resultaten daarvan zijn zichtbaar op de expositie bij The Hoerengracht, zoals de ringenmachine ‘be nice to a girl, buy her a ring’ van sieradenmaker Ted Noten, en mode van Mada van Gaans, Bas Kosters en …And Beyond. De ontwerpsters achter dat laatste merk, Brigitte Hendrix en Jolanda van den Broek, over de Wallen: ‘We voelen ons hier eigenlijk veiliger dan bij een vorig atelier in een voormalig kantoorpand in de Baarsjes. De Wallen is een dorp, iedereen kent elkaar hier.’

Laurence Aëgerter maakte een Red Light Artproject; ze kreeg de voormalige peeskamer op de Korsjespoortsteeg 23 tot haar beschikking en onderzocht onder andere allerlei alternatieve bestemmingen, zoals een bibliotheek, een Turkse snackbar en een zwembad. De tegeltjes lenen zich daar uitstekend toe, zie je ook bij Tess Jungbluts foto’s van lege, maar nog functionele interieurs van de kamers.

De Wallen leverden ook andere kunst op: Marina Abramovic’ Role exchange uit 1975, waarin de kunstenares enkele uren ruilde met een prostituee. ‘“Role exchange” is eigenlijk wat de meeste van de recente kunstwerken op de expositie doen,’ stelt De Wildt, ‘de rol van prostituee krijgt een andere context.’ Dat geldt bijvoorbeeld ook voor de opname van Marieke Verheijen (Red Light) van mannen die langs een raam lopen — telkens klinkt ‘how much’ door de tentoonstellingszaal. Of bij In & Out, een project van Philippe Vogelenzang, Majid Karrouch en Marjolijn van Heemstra, waarbij prostituees gefotografeerd worden op hun werkplek en, gestyleerd, in de studio.

En Douglas Pérez Castro’s schilderij van raamprostitutie in de context van Havana, ten slotte, legt een verband tussen kunstenaarschap en prostitutie. De Wildt: ‘Het jezelf moeten verkopen, en het buitenstaanderschap zijn natuurlijke overeenkomsten. Nancy Kienholtz zegt niet voor niets regelmatig: “They don’t understand us.”’

Dat onbegrip zal deze tentoonstelling toch zeker voor een deel overbruggen.

Voor meer informatie, zie hoerengracht.ahm.nl/.

€ 18,50

The Hoerengracht (DVD)
Collin Wiggins