Leesfragment: Verzamelde werken 5: 'Het voortouw nemen'

Het vijfde deel van Karel van het Reves Verzameld Werk is verschenen. Vanavond publiceren we een van zijn bijdragen aan de Wereldomroep voor die niet in Luisteraars! was opgenomen én de oorspronkelijke geluidsopname.

Deel 5 omvat de jaren 1981-1985. Het bevat de meeslepende Geschiedenis van de Russische literatuur, waarin Van het Reve met stilistisch gemak en subtiele humor de wording van de Russische literatuur beschrijft - tot aan de dood van Tsjechov in 1904. Rudy Kousbroek noemde het ‘een van de opmerkelijkste boeken die er bestaan. Als alle andere Russische literatuurgeschiedenissen allang zijn verramsjt en vergeten zal dit boek nog altijd op eenzame hoogte staan en doorgaan de mensen te infecteren met een levenslange liefde voor de Russische literatuur'.
Deel 5 bevat voorts de spraakmakende essaybundels Freud, Stalin en Dostojevski en Afscheid van Leiden.

De selectie uit Van het Reves ongebundelde artikelen beslaat ditmaal ruim 250 pagina's. Daarin staat onder andere een aantal Wereldomroep-columns dat in de bundel Luisteraars! nog ontbrak, omdat ze pas onlangs zijn teruggevonden. Even bijzonder zijn de herontdekte tekst en de muziekkeuze van ‘Een goedemorgen met Karel van het Reve', uitgezonden op 29 mei 1984.

Het voortouw nemen

Een maand of wat geleden ben ik voor de televisie geweest. Het was een actualiteitenrubriek waarin ik een twistgesprek voerde met een lid van de Tweede Kamer. Ik was het niet met die man eens. Bovendien was het een heel domme man zoals dat in de Tweede Kamer en in ook andere parlementen en trouwens ook buiten parlementen wel eens voorkomt. Nu is het eigenaardige van onze ontmoeting dat ik me verschrikkelijk ergerde aan die man. Ik had al m’n zelfbeheersing nodig om geen beledigende dingen tegen hem te zeggen. Gelukkig zat m’n vrouw op de tribune met een gezicht van denk erom dat je je netjes gedraagt en ik hield me in. En waaróm ergerde die man me zo? Niet omdat hij het niet met me eens was, want een gesprek is eigenlijk pas interessant als je het niet met elkaar eens bent, en ik was ook niet zo kwaad omdat hij zo dom was, want waar blijf je als je om zoiets kwaad wordt, nee, ik was kwaad op die man, die man ergerde mij bovenmate, omdat hij in ons gesprek herhaaldelijk de uitdrukking ‘het voortouw nemen’ gebruikte. De regering, zei hij, had in een bepaalde kwestie het voortouw genomen. En later zei hij nog een keer dat het goed was dat de regering in deze zaak het ‘voortouw had genomen’.

Wat ik me nu al een maand of twee afvraag is: waarom ergerde mij dat zo? Want ik ergerde me verschrikkelijk, ik stond een paar keer op het punt om te zeggen dat ik van verdere gedachtenwisseling afzag omdat ik geen gesprekken wilde voeren met mensen die dergelijke uitdrukkingen gebruiken. Maar waarom was ik zo kwaad, wat mankeerde er aan die uitdrukking? Niets eigenlijk. Het is een oude Nederlandse zegswijze die je in Van Dale kunt vinden, en die zoveel betekent als: het initiatief nemen, de spits afbijten, hét spits afbijten, de eerste zijn die een zaak ter hand neemt. Mijn ergernis was dus volstrekt misplaatst, zou je denken. Toch ben ik niet de enige die zich aan zulk soort uitdrukkingen ergert. Laatst op een vergadering maakte de voorzitster zich flink kwaad over mensen die ‘dingen op een rijtje willen zetten’ of die ‘een plaatje wilden inkleuren’. En ik was het helemaal met haar eens.

Maar toch blijft de vraag: waarom? Omdat het mode-uitdrukkingen zijn? Ja, maar het eigenaardige was dat die voorzitster terwijl ze zo tekeerging tegen modewoorden, een paar zeer modieuze laarzen droeg. De vraag dringt zich op: waarom ben je tegen het gebruik van modieuze woorden en niet tegen het dragen van modieuze laarzen? Met iemand die volgens de laatste mode spreekt wil ik niet omgaan. Tegen iemand die volgens de laatste mode gekleed is heb ik geen bezwaar. Toegegeven, zelf zal ik nooit een coltrui dragen of een sjaaltje binnen mijn hemdskraag, maar iemand met zo’n coltrui of zo’n sjaaltje laat ik toe in mijn huis. Maar iemand die spreekt over ‘het voortouw nemen’ of ‘dingen op een rijtje zetten’ of ‘het plaatje inkleuren’ komt bij mij beslist de deur niet in. Waarom is dat? Het blijft een raadsel.

Wereldomroep, 6 juli 1983