Leesfragment: We zijn onze verhalen

Morgen in De Groene Amsterdammer, vanavond al te lezen op Athenaeum.nl: Lynn Berger over Téa Obrehts The Tiger's Wife: 'Soms, heel soms, is het allemaal net iets té, in The Tiger's Wife: te hysterisch, te fantasierijk, te veel. Het knappe is echter dat Obrehts personages zowel onwaarschijnlijk als ongeloofwaardig zijn.'

De samenwerking tussen Athenaeum Boekhandel en De Groene Amsterdammer is versterkt: op de site van De Groene kunt u de besproken boeken direct bij Athenaeum kopen.

De natuurkunde vertelt ons dat alles altijd in beweging is. Hadden we microscopische ogen, dan zouden we zien dat zelfs de meest rotsvaste rots uiteindelijk uit oneindig veel trillende deeltjes bestaat. We zouden elektronen van atoom naar atoom zien springen, en elementaire deeltjes die zich dan weer als golf, dan weer als deeltje gedroegen. Dat wispelturige tafereel zou bovendien van onze waarneming afhankelijk zijn: in de kwantummechanica heb je een deeltje nodig om een deeltje te kunnen zien - en die deeltjes reageren op elkaar, veranderen elkaar van richting en snelheid. Meten is weten, maar meten is ook ingrijpen - de waarnemer bepaalt de werkelijkheid.
De wereld die wordt opgetrokken in The Tiger's Wife, de debuutroman van de 25-jarige Servisch-Amerikaanse Téa Obreht, voelt zo aan: als een dynamisch, vibrerend geheel, waarin alles met alles in verbinding staat. De werkelijkheid loopt voortdurend in zichzelf over; ze wordt bijgeschaafd en past zich aan, afhankelijk van wie er luistert en wie er aan het woord is - en personages komen tot leven en gaan ten onder in de roddels, verhalen, en fantasieën die anderen over hen vertellen.
Neem de slager Luka, en zijn plotselinge verdwijning uit het afgelegen bergdorp Galina. 'If you go to Galina now, people will tell you different things about Luka's disappearance', lezen we, bij wijze van introductie - en de paragrafen die volgen beginnen zonder uitzondering met zinsneden als: 'In één versie van het verhaal...'; 'Volgens anderen...'; 'Wat de details ook zijn, de consensus is...'; 'Wat niemand je ooit zal vertellen, is dat...', en: 'Het is heel goed mogelijk...'
Galina is het geboortedorp van de grootvader van Natalia Stefanovic, verteller van The Tiger's Wife. Natalia is een jonge arts in een niet nader benoemd Balkanland, dat begin twintigste eeuw herstellende is van een twaalf jaar durende burgeroorlog. Wanneer ze met haar vriendin Zóra afreist naar een weeshuis om vaccinaties uit te delen aan kinderen die 'wees geworden waren door toedoen van onze eigen soldaten' hoort ze dat haar grootvader is overleden. Dit is de raamvertelling waarbinnen tientallen andere verhalen over elkaar heen buitelen en om elkaar heen dansen - chaotisch maar gestructureerd. Die verhalen gaan deels over Natalia zelf: over opgroeien tijdens een oorlog die zich wel in haar land, maar niet in haar stad afspeelde, en die daardoor vooral dienst deed als dekmantel en excuus voor puberale rebellie. Maar meer nog gaan ze over Natalia's grootvader, een wandelgrage arts die opgroeide in de schaduw van de Eerste Wereldoorlog, soldaat was in de Tweede, en wiens carrière bepaald werd door de grilligheden van een regime in oorlogstijd. De titel van het boek slaat op een van de twee verhalen die 'als geheime rivieren door alle andere verhalen' van zijn leven stromen. Het is een verhaal dat Natalia zelf moet reconstrueren, op basis van verslagen en herinneringen uit de derde, vierde, en vijfde hand: de 'vrouw van de tijger' was de naam die inwoners van Galina aan de echtgenote van slager Luka gaven - een doofstom meisje dat vriendschap sloot met een tijger die tijdens de Eerste Wereldoorlog uit de dierentuin was ontsnapt. Natalia's zoektocht naar de details van dat verhaal vormt de ruggengraat van de roman, en geeft zo ritme en structuur aan het muzikale verhalenconcert.
Het is treffend dat Obreht Natalia het beroep van arts meegaf: zowel wetenschappelijke nuchterheid als diep medeleven kenmerkt haar houding tegenover de mysterieuze, onwaarschijnlijke, maar betekenisvolle verhalen die ze verzamelt en doorvertelt. De Amerikaanse auteur Joan Didion schreef ooit dat we 'verhalen vertellen teneinde te leven'; ook in The Tiger's Wife is de mens eerst en vooral een lullende, liegende en verzwijgende diersoort, die voortdurend legendes baart en angsten bezweert.
Obreht werd geboren in Belgrado en groeide, net als Natalia, op bij haar moeder en grootouders. Toen de oorlog in Joegoslavië uitbrak verhuisde ze eerst naar Cyprus en Caïro, en vervolgens naar de Verenigde Staten; tijdens haar studie creative writing aan Cornell University begon ze met het schrijven van The Tiger's Wife. De roman kwam in maart uit, en is inmiddels een bestseller. In een interview met The New Yorker, dat Obreht tot 'een van de 25 beste auteurs onder de veertig' bestempelde, noemt ze Gabriel García Márquez als een van haar favoriete schrijvers - en het dynamische, koppige, gekkige universum van The Tiger's Wife doet inderdaad magisch-realistisch aan. Alles ademt in dit boek, alles heeft een ziel: mensen, maar ook olifanten en tijgers, en zelfs het huis waar Natalia en Zóra logeren.
Soms, heel soms, is het allemaal net iets té, in The Tigers Wife: te hysterisch, te fantasierijk, te veel. Het knappe is echter dat Obrehts personages zowel onwaarschijnlijk als geloofwaardig zijn: die geloofwaardigheid zit 'm in hun levensverhalen, de persoonlijke geschiedenissen die de op het oog karikaturale karakters reliëf geven. Om terug te komen bij slager Luka: op het eerste gezicht is dat een agressieve lomperik die zijn vrouw slaat. Maar daar neemt Natalia geen genoegen mee: geduldig en minutieus reconstrueert ze de geknakte dromen en afgebroken omzwervingen die hem tot de gefrustreerde man maakten die hij is - met ontroering en mededogen tot gevolg.
Volgens de kwantummechanica is het niet alleen zo dat onze waarneming de werkelijkheid beïnvloedt; we kunnen die waarneming nooit met zekerheid vaststellen. Het onzekerheidsprincipe houdt in dat het pad van een deeltje slechts in termen van waarschijnlijkheid kan worden omschreven. Hetzelfde geldt voor de verhalen die Natalia in The Tiger's Wife optekent: het is waarschijnlijk ongeveer zo gegaan - maar het precieze aandeel van overdrijving en fantasie is met geen mogelijkheid vast te stellen. Die onzekerheid, zo lijkt Obreht te willen zeggen, is niet een onzekerheid over de werkelijkheid; het is de werkelijkheid. De wereld is wat we ervan maken, en verder niets - we zijn onze verhalen, en die verhalen veranderen voortdurend, tijdens ons leven maar ook lang, heel lang, na onze dood.