Leesfragment: De Poetinshow

Vanaf vandaag ligt Kysia Heksters De Poetinshow in de winkel, vanavond kunt u op onze website het eerste hoofdstuk uit dit boek lezen.

Vladimir Poetin, al meer dan een decennium de machtigste man van Rusland, laat zijn leiderschap maar al te graag zien. Op televisie zien de Russen hem vissend met ontbloot bovenlijf, galopperend over de Siberische steppe, als copiloot die hoogstpersoonlijk een verwoestende bosbrand blust. Met deze tot in de puntjes geënsceneerde mediaoptredens suggereert Poetin alles onder controle te hebben in zijn super-Rusland, een wereldmacht.

InDe Poetin Show legt NOS-correspondent Kysia Hekster op scherpe, vaak hilarische en soms ontluisterende wijze bloot hoe de mediastrategie van de Russische staat functioneert.

Hoofdstuk 1

Welkom bij de Poetinshow

Het is 10 december 2011 en het vriest licht. Het sneeuwt zelfs even in deze tot nu toe veel te warme Russische winter. Ik loop met een groepje jonge mensen langzaam door het centrum van Moskou. Haasten gaat niet, want het is druk, heel druk. De eenentwintigjarige medicijnenstudente Katja stoot me aan. Ze wijst op de stromen mensen die maar blijven komen. ‘Zie je hoeveel het er zijn?!’ Als we net voor tweeën Bolotnaja plosjtsjad, het Moerasplein, bereiken, treffen we een mensenmassa die ik nog niet eerder in Rusland zag. Ik heb jarenlang demonstraties bezocht, van de linkse oppositie, van de rechtse oppositie, van de communistische oppositie, van voetbalsupporters en van schrijvers. En altijd was het beeld hetzelfde: een paar honderd mensen, meestal dezelfde gezichten, soms bij wijze van uitzondering een paar duizend mensen. Die liepen dan wat heen en weer met borden en spandoeken tussen honderden leden van de ordetroepen. Gewelddadige arrestatie was vaak de enige hoop om wat mediabelangstelling voor de grieven te krijgen. Maar nu staan er tienduizenden mensen. Ze protesteren tegen de uitslag van de verkiezingen voor de Doema, het parlement, een uitslag die naar hun idee vervalst is. Waar komen al deze mensen opeens vandaan? Wat is er aan de hand in Rusland dat het jaren stil blijft en nu plotseling al die mensen de straat op gaan? Er is toch wel eerder een parlementsverkiezing niet al te netjes verlopen?
Katja heeft nota bene op de communisten gestemd. Niet dat ze hun gedachtegoed deelt, natuurlijk niet, het was een proteststem. ‘Ik was tot vorige week totaal apolitiek,’ zegt ze. ‘Het zou niet in mijn hoofd opgekomen zijn actie te gaan voeren. Dat deden alleen losers. Maar verkiezingen organiseren en dan stemmen stelen, dat gaat ook mij te ver. Nu wil ik iets doen. Als wij jongeren onze verantwoordelijkheid niet nemen, wie dan wel?’ Wanneer ze midden in de mensenmassa een telefoongesprek met thuis voert (‘Mam, ik kan nu niet bellen, maar ik denk dat ik het wel haal vanavond om naar het Bolsjojtheater te komen’) realiseer ik me pas echt dat er iets aan de hand is. Er zijn duizenden Katja’s die middag op het Moerasplein. In dure Burberry-regenjassen met kostbare horloges om hun pols. Jonge mensen die hoogopgeleid zijn, toegang tot internet hebben en heel goed weten wat er in hun land en de rest van de wereld aan de hand is. Ze zijn geboren rond de tijd dat de Sovjetunie uiteenviel. Bang zijn ze niet. De terreur van de geheime dienst uit de Sovjetjaren kennen ze hooguit nog uit verhalen van hun ouders en grootouders. Ze hebben geprofiteerd van de welvaart die onder Poetins bewind is opgebloeid en willen serieus genomen worden. De organisatie is niet voorbereid op de enorme hoeveelheid demonstranten. De speeches op het podium zijn halverwege de mensenmassa al niet meer te horen vanwege de slechte geluidsinstallatie. Maar het ‘Rusland zonder Poetin!’ dat uit de tienduizenden kelen klinkt, heeft geen versterking nodig.

Het lijkt er sterk op dat sprake is van de spreekwoordelijke druppel die de emmer deed overlopen. Dat de Russen veel gepikt hebben van de bestuurders van hun land, maar dat ze het nu beu zijn. Daarover gaat dit boek: over wat de Russen geslikt hebben die jaren, wat al die tijd onderhuids broeide en wat het betekent dat ze er nu genoeg van lijken te hebben. Dit boek beschrijft ook de show die ze al bijna twaalf jaar lang voorgeschoteld krijgen: de Poetinshow. Daarin laat hun leider zien dat altijd alles goed gaat in zijn land, het perfecte Rusland. Dag in dag uit zien ze hem op televisie grote daden verrichten. Vladimir Vladimirovitsj Poetin, in de volksmond ook bekend als vvp – Valovoj Vnoetrenni Prodoekt, het Bruto Binnenlands Product – was twaalf jaar lang onbetwist de sterke man van het land. De jaren negentig van de vorige eeuw waren hier extreem chaotisch. De binnenlandse crises volgden elkaar in rap tempo op, het geld verloor herhaaldelijk zijn waarde en roofkapitalisten schoten elkaar dood op straat. Boris Jeltsin slaagde er als president niet in om een einde te maken aan de puinhoop. Russen geneerden zich voor de dronken billenknijper. Iemand die het land weer een serieus aanzien zou geven was meer dan welkom. Vandaar Vladimir Poetin.
Want dat was nog eens een leider! Hij viste met ontbloot bovenlijf of galoppeerde op een paard door de Siberische steppe. Hij verdoofde walvissen voor nader onderzoek en omhelsde ijsberen die zijn pad kruisten. Hij bluste bosbranden vanuit de lucht en daalde in een onderzeeër af naar de bodem van het Bajkalmeer. Hij zong met spionnen, speelde piano voor kankerpatiëntjes, dook amforen op uit de Zwarte Zee en reed op een Harley door het land. Hij judode, skiede en borstcrawlde alsof zijn leven ervan afhing. En al die tijd was er altijd een camera bij. Soms zogenaamd toevallig, maar meestal volkomen geregisseerd. En wanneer hij geen heldendaad verrichtte, sprak Poetin een lastige ondernemer of dwarse ambtenaar toe, en maande hij hem zich te schikken naar de belangen van het volk. Onder het toezicht van de camera. Er gaat geen televisiejournaal voorbij zonder minutenlange onderwerpen over de goede werken van de premier die straks weer president is.
Rusland mág niet meekijken naar de man in de hoofdrol, Rusland móét meekijken, en doet dat ook. Want veel Russen hebben al die jaren van Vladimir Poetin gehouden. Het is te makkelijk om dat lacherig af te doen. Ook voor de Amerikaanse president Obama werden propagandaliedjes gemaakt die hits werden. Maar ik kan me geen andere leider voorstellen voor wie het volgende lied geschreven werd: Mijn vriendje zit weer eens in moeilijkheden/ Hij heeft gevochten, is dronken geworden/ Ik had er helemaal genoeg van en heb hem weggejaagd/ En nu ga ik op zoek naar een man zoals Poetin/ Een man zoals Poetin, vol kracht/ Een man zoals Poetin, die niet drinkt/ Een man zoals Poetin, die me geen pijn doet/ Een man zoals Poetin, die er niet vandoor gaat/ Ik zag hem op het nieuws gisteravond/ Hij zei dat de wereld op een kruispunt staat/ Met zo iemand als hij is het pas samen uit en thuis / En nu wil ik een man zoals Poetin/ Een man zoals Poetin, vol kracht/ Een man zoals Poetin, die niet drinkt/ Een man zoals Poetin, die me geen pijn doet/ Een man zoals Poetin, die er niet vandoor gaat.
Ook nu de populariteit van Poetin afneemt, is het niet waarschijnlijk dat hij op korte termijn van het podium verdwijnt. Dat de Russen genoeg hadden van Leonid Brezjnev betekende ook niet dat deze überapparatsjik uit de jaren zeventig opstapte. Het aloude mechanisme dat de tsaar geen blaam treft en dat het de bojaren zijn die het volk dwarszitten, zal hem vermoedelijk nog wel een tijdje in het zadel houden – al zijn politieke voorspellingen in Rusland nog net wat minder waard dan in de rest van wereld. Daarom is het interessanter juist ook te kijken naar het Rusland buiten het overwegend ondoorgrondelijke Kremlin. Vaak tot verbazing van westerse waarnemers kreeg de tamelijk autoritaire bestuurder Poetin immers steevast hoge waarderingscijfers van zijn volk. Een flink deel van de mensen profiteerde op de een of andere manier van Poetins bewind: doordat ze meer geld verdienden, doordat het eenvoudigweg rustig was op straat, doordat het land in de rest van de wereld weer aanzien kreeg. Politiek deed men overwegend af als het weer, iets waar je toch niets aan kunt veranderen.
‘Toen Poetin net president werd, werden alle vrouwen direct verliefd op hem omdat hij zo jong en sexy was,’ vertelde mijn vriendin Ljoedmila me toen ik haar vroeg naar een verklaring voor zijn populariteit. ‘Het leek wel alsof het hele vrouwelijke deel van de bevolking met hem naar bed wilde. Iedereen riep: eindelijk hebben ook wij een president die jong, energiek, dapper en besluitvaardig is, en óók nog aantrekkelijk!’ Haar gezin is er onder Poetins bewind duidelijk op vooruitgegaan. ‘Als ik wat we nu hebben vergelijk met wat we vroeger hadden, en met wat er misschien nog aan zit te komen, dan neem ik liever het zekere voor het onzekere,’ vervolgde mijn vriendin haar uitleg. ‘Er is nu stabiliteit.’ Ze gaat daarom vol overtuiging stemmen vóór de nieuwe president. Tegelijkertijd sluit ze haar ogen niet voor de prijs die Rusland daarvoor betaalt.
Want ondertussen moeten de Russen leven met almaar groeiende corruptie in het dagelijks leven en in de overheidsbureaucratie, met ziekenhuizen waar het al jaren een rotzooi is, met toenemend extreem nationalisme, met verkiezingen die keer op keer wonderlijke uitslagen laten zien. Geen lange autoreis zonder steekpenningen te betalen aan de politie, geen opname in het ziekenhuis zonder flink wat roebels voor de dokter, geen voetbalwedstrijd zonder harde botsingen tussen supporters en migranten, en bij verkiezingen opkomstpercentages tot 146 procent.
Ljoedmila vertelde me een fabel: ‘Een raaf zit in een boom met een groot stuk kaas in zijn bek. Een vos zit beneden aan de stam te wachten en vraagt: “Ga je op Poetin stemmen, raafje?” “Ja!” roept de raaf uit, en het stuk kaas valt naar beneden. De vos gaat ermee aan de haal. De raaf denkt bij zichzelf: wat nou als ik nee gezegd had? Had het iets uitgemaakt?’
Ik heb de afgelopen jaren met veel mensen gepraat over hun geploeter om het bestaan, hun gedoe met de bureaucratie en hun strijd met de corruptie In dit boek voer ik een deel van hen op om wat van de achtergronden bij het huidige rumoer in Rusland te laten zien. Wat ze doen en denken staat meestal in schril contrast met de Poetinshow die de staatsmedia over Rusland uitstorten, een show waarin het land een geoliede machine is met maar één man aan de knoppen, waarin het ene succes op het andere volgt en waarin problemen krachtdadig en ogenblikkelijk worden opgelost. Ik zet Poetins beelden af tegen het dagelijks leven van normale Russen, niet alleen de doorgewinterde critici maar ook de sporters, de rechters, de huisvrouwen, de illegalen. Sommigen geloven inderdaad dat het niks uitmaakt om ‘nee’ tegen de show te zeggen, anderen denken hartstochtelijk van wel. Met de verhalen die dat oplevert valt de toekomst niet te voorspellen, maar wordt wel iets inzichtelijker wie het precies zijn, de Russen die eerst zo tevreden leken met Vladimir Poetin.

Copyright © 2012 Kysia Hekster
Auteursportret © Menno Hurenkamp